3-Mavzu. O’rta Osiyo shaharlarining kelib chiqish genezisi. Ilk shaharsozlik madaniyatining shakllanishi

Respublikaga bo’ysunuvchi shaharlarga aholi soni 500 mingdan ortiq bo’lgan yirik ma‘muriy, iqtisodiy, madaniy markazlar kiradi. Odatda bunday shaharlar qatoriga poytaxt shaharlar, millioner shaharlar, muhim iqtisodiy va harbiy strategik ahamiyatga ega bo’lgan shaharlar kiradi, masalan, O’zbekistonda Toshkent shahri, Qozog’istondagi Almati, Astana shaharlari shular jumlasidandir
Viloyatga bo’ysunuvchi shaharlar –aholi soni 30 mingdan kam bo’lmagan, muhim sanoat ahamiyatiga ega bo’lgan, iqtisodiy va madaniy markazlardir. Ba‘zan, aholisi 30 mingga yetmasada, aholi soni jadal o’sayotgan, alohida sanoat, madaniy-siyosiy ahamiyatga ega bo’lgan shaharlar ham ushbu toifaga kiritiladi. Bunga Qoraqalpog’iston Respublikasi va barcha viloyat markazlari, ulardan tashqari, masalan, Kattaqo’rg’on, Chirchiq, Taxiatosh, Kogon kabi yirik shaharlar kiradi. O’zbekistonda hozir ularning soni 23 ta.
Tumanga bo’ysunuvchi shaharlar jumlasiga sanoat korxonalari, uy-joy fondi, rivojlangan ijtimoiy madaniy muassasalari, savdo shahobchalari, umumiy ovqatlanish va maishiy xizmat ob‘yektlariga ega bo’lgan, aholisi 7 mingdan kam bo’lmagan, aholisining 2/3 qismi qishloq xo’jaligiga tegishli bo’lmagan sohalarda band bo’lgan shaharlar kiradi.
Ayrim hollarda yirik shaharlar boshqaruvi tarkibiga hududiy jihatdan ushbu
shaharga tegishli bo’lmasada, rivojlanishi (boshqaruvi) shahar bilan bog’liq
bo’lgan bir yoki bir necha shahar, shaharcha yoki qishloq ham kiritiladi va u shahar kengashi deb ataladi. Samarqand shahri o’z atrofidagi Xishrav, Kimyogarlar, Farhod kabi shaharchalar bilan Samarqand shahar kengashiga, Nurobod, Krasnogorsk shaharchalari Angren shahar kengashiga qaraydi. Shaharchalar ham shahar aholi manzilgohlari qatoriga kiradi.
Shaharcha-sanoat korxonalari, kommunal xo’jalik, qurilish, temir yo’l stansiyalari hududida joylashgan, aholi soni 2 mingdan kam bo’lmagan va ular oila a‘zolarining qismi noqishloq xo’jalik sohalarida band bo’lgan aholi manzilgohlaridir. Ba‘zi hollarda, alohida ahamiyatga ega bo’lgan, sanoat korxonasi, davolanish yoki dam olish muassasasi bo’lgan, qulay ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish imkoniyatlariga ega bo’lgan, aholisi 2 mingga yetmagan aholi manzilgohi ham shaharcha deb yuritilishi mumkin.
Ko’pgina xorijiy mamlakatlarda shahar o’z ma‘muriy hududiy chegaralari doirasida