3-Mаvzu: Ipakni qayta o`rash texnologik jarayoni va uning nazariy asoslari Reja

Qayta o’rash jarayonida hosil bo’ladigan ipdagi nuqsonlar

Ipni qayta o’rash mashinasining buzuq bo’lishi, uning ayrim qism va detallarini yaxshi tuzatilmaganligi, shuningdek ishchilar malakasining pastligi, qayta o’rash paytida ishni pala - partish bajarishi, loqaydsizlik oqibatida iplardan quyidagi turdagi nuqsonlar hosil bo’lishi mumkin.

Tashqi nuqsonlar- ipni yaxshi tozalamaslik oqibatida ipda (g’urralar, chang-g’uborlar, halqalar) paydo bo’ladi, dumi uzuk tugunchalar hosil bo’ladi; ishchilar malakasining pastligi, ishga bo’lgan loqayd munosabatlari, shuningdek tozalagich plastinalari oralig’idagi tirqishni belgilaggan razmerga mos bo’lmasligi oqibatida o’ram ichida yirik parchalar, puxlar to’planib qoladi.
O’ram shaklining noto’g’riligi. (o’ram bir tomonga qiyshaygan, noto’g’ri o’ralgan va shu kabi holatlarda bo’lishi) - ip taqsimlagichning noto’g’ri ilashishi, g’altakning yomon o’rnatilishi (markazdan masofa). Eski g’altaklarni ishlatish va ip taqsimlagich ko’zchasiga ipni noto’g’ri o’tkazilishi oqibatida hosil bo’ladi.
G’altakdagi xom ashyoning yelimlanib qolishi ipak xom ashyoni yuqori namlik holida o’ralishi va havoning nisbiy namligining yuqori darajada bo’lishi oqibatida sodir bo’ladi.
Ipning bo’sh o’ralishi - ipni o’rash paytdagi tarang tortilishining me'yori bo’lmaganligi va ipning xaddan tashqari zich o’ralishi, ipning ortiqcha tarang tortilishi oqibatida yuz beradi.
Ipning ikki uchli va ko’p uchli shaklida o’ralishi ishchilarning mashinani yomon, pala-partish ishlatishlari (ishlata bilmaslik) oqibatida sodir bo’ladi.
G’altakni ortiqcha to’ldirib yuborish, ya'ni ipning g’altak gardishidan oshib ketishi – o’zi to’xtagichni notґo’ri regulirovka qilish natijasida sodir bo’ladi.
Iplarning kirlanishi - mashinani pala-partish yog’lash va ip o’rovchi ishchi ayollarning e'tiborsizligi tufayli sodir bo’ladi.
Turli chiziqiy zichlikdagi va turli eshilishdagi iplarning aralashib ketishi xom ashyo to’pini yomon, noto’g’ri, belgilash va buning ustidan nazorat qilinmaslik tufayli yuz beradi.
Iplardagi bunday nuqsonlarning ayrim turlarini xatto tayyorlash gazlama holiga kelganda aniqlashadi va gazlama navi pasaytiriladi. Shuning uchun yarimfabrikatlar sifatini har bosqichda yaxshilab nazoratdan o’tkazish kerak, jumladan, qayta o’rash mashinasida.
Iplarni chuvatilgandan keyin aniqlangan brak yoki nuqsonni bartaraf qilish va nuqsonni paydo qilayotgan manbani yo’qotish kerak.
Qayta o`rash mashinasida ip bobinadan, kulichdan va kalavadan chuvatilayotib, taranglanish jarayonidan hamda tozalagich nazorat moslamalaridan, ba`zan yesa yog`lash uskunalaridan o`tib aylanib turgan g`altakka o`raladi.
O`rash jarayonida ip naycha va g`altakka spiral shaklida tutam-tutam bo`lib chiqaruvchi pakovka bo`yi barobar o`raladi. Ip tutamlarining nari-beri siljib turishi taqsimlovchining tebranma harakati hisobiga hosil bo`ladi. O’altakni bir bor aylanish davridagi spiralning siljishi ip o`ramining vintsimon qadam yo`li deb ataladi. Qadamning katta-kichikligi h taqsimlovchi ko`zchasining harakat tezligi <sub>1</sub> bilan naycha yoki g`altakning n aylanish chastotasi nisbatiga bog`liq, ya`ni: h= ₁/n.
Ipning g`altakka parallel yoki krestsimon o`ralishi vintsimon chiziqning o`ram o`qiga nisbatan og`ish burchagiga bog`liq.
17-rasmning a punktida ip tutamlarining qanday joylashishi ko`rsatilgan,17-rasmning b punktida yesa ipning silindrsimon o`ralish paytida vintsimon chiziqning yoyma holati ko`rsatilgan. 17-rasmga monand shunday yozish mumkin:
tg=h/(dx) (35)

bu yerda:  - vintsimon chiziqning ko`tarilish burchagi; h-vintsimon chiziqning qadami; d<sub>x</sub>-g`altakning o`zgaruvchan diametri.

Bundan kelib chiqadi:
h= dx tg

17- rasm. Silindrik o`rashda ipni vintsimon chiziq bo`ylab joylashishi (a), vintsimon chiziq yoyilmasi (b).

17-rasmda ko`rinadiki ya`ni,  burchagining kattalashuvi bilan o`ralish qadami ham xuddi shunday kattalashadi.  ko`tarilish burchagining kichik qiymatida o`rashni parallel holda deb ataladi. Krestsimon o`ralishda siljish qatlamidagi iplar ayrim burchaklar ostidan biri ikkinchisi bilan kesishib o`tadi.

Vintsimon chiziqning ko`talishi burchagini kattalashtirish yoki kichaytirish mumkin, bu holni g`altakni aylanma  tezligini yoki ip taqsimlagich, ₁ tezligini o`zgartirish orqali yerishish mumkin.
G’altakni aylanma tezligini doimiyligi va ipning doimiy bir o`ralishiga yerishib,  burchakni kamaytirish mumkin, ip taxlagichni siljish tezligini, ip harakat tezligidan kamaytirgan holda. Bunday holatda o`ram parallel yo`sinda bo`ladi.
Zamonaviy mashinalarda ip taqsimlagichning harakat tezligi muntazam. G’altakdagi ip butun g`altak bo`ylab silindr shaklida o`ralgan bo`lishi, flanetsga (gardishga) yaqin yerda qiyshaytirilmagan holda bo`lishi mumkin (18-rasm, a), hamda qiyshaytirilgan holda bo`ladi (18-rasm, b).
To`qimachilik sohasidagi ip eshish korxonalarida viskoza iplar yeshilishdan oldin odatda ikki flanetsli silindrsimon g`altaklarga parallel o`rash usuli bilan flanetsga (gardishga) qiyalangan holda qayta o`raladi. Bunday o`ralish usulida g`altakdan ipning chuvatilishi osonlashadi va o`ramda ip massasi ko`payadi.
Kimyoviy tola zavodlarida uzluksiz iplar va yeshilgan (pishitilgan) iplarning ayrim turlari asosan karton naychalarga silindr shaklida o`raladi yoki konussimon g`altaklarga (bobinalarga) o`raladi. 18-rasmda naychalarga iplarning konus shaklida o`rilishining turli xillari keltirilgan.
O`ram strukturasi ya`ni, vintsimon qadam yo`li qatlamlar bo`ylab tutamlarning navbatma-navbat joylashishi va o`ram turi, ko`rinishi, shuningdek, qayta o`rash paytida ipning taranglanishi - uning zichligiga katta ta`sir ko`rsatadi.
O`ram zichligi, g/sm³,

P=G_f/V (36)

bu yerda: G_f-g`altakdagi ipning massasi, g; v-g`altakdagi o`ram ipning hajmi, sm³.



18-rasm. a-qiyshaytirilmagan; 19-rasm. a-bir konusli; b-ikki konusli;
b-qiyshaytirilgan. v-uch konusli.

Silindrsimon o`ralishda o`ram hajmi

(37)

bu yerda V_n-to`liq g`altakning hajmi, sm³;
V_c- g`altak o`zagining hajmi, sm³;981
l - g`altakning gardishlari (flanetslari) orasidagi
uzunligi, sm;
d<sub>2</sub> - to`liq g`altakning diametri, sm;
d<sub>1</sub> - g`altak ustunining (stvolining) diametri, sm.
Konussimon o`ralgan hajmi g`altakning geometrik razmeriga, o`ramning turiga, ko`rinishiga va razmeriga muvofiq aniqlanadi.
(37) tenglama qiymatini (36) formulaga qo`yib quyidagilarni olamiz:

Ipning chiziqiy zichligiga, vintli chiziqning og`ish burchagiga va ipning tarangligiga qarab ipak xom ashyoning o`rash zichligi - 0,5 bilan 0,65 g/sm³ orasida, viskoza ipniki - 0,6 bilan 0,9 g/sm³ orasida, kapron ipniki yesa - 0,55 bilan 0,7g/sm³ orasida tebranib turadi. O`ramning zichligini g`altakdagi ipning faktik massasini hisoblaganga nisbatan aniqlash mumkin.

R¹=G_f/G_p (38)

Bunday munosabat o`ramni to`ldirish koyeffitsienti deb ataladi. Hisobliy massa miqdorini quyidagi formuladan topiladi:

G_p=L_p T/1000 (39)

bu yerda: L_p-g`altakdagi ipning hisoblovchi (raschet qiladigan) uzunligi; T-ipning chiziqli zichligi, teks:

L_p=d_srm

G’altakka o`ralgan ipning o`rtacha diametri d_sr=(d₂+d₁)/2

bu yerda: d₁-bo`sh naychaning diametri, mm; d<sub>2</sub>-o`ramning diametri, mm.
G’altakdagi ip tutamlarining soni

bu yerda: l - flantsalar orasidagi g`altak uzunligi;  - ipning diametri; <sup>l</sup>/<sub></sub> - g`altak uzunligi bo`yicha ip tutamlarining soni;

(d₂+d₁)/2 - g`altakning ko`ndalang kesimidagi ip
tutamlarining soni.
Amaliy sharoitda o`ramning zichligi densimetr yoki plotnomer asbobi bilan o`lchanadi, bu asboblar g`altakka o`raladigan ipning zichligini shartli birlikda ko`rsatadi. Ipning bo`sh, shuningdek, o`ta zich o`ralishi maqsadga muvofiq yemas. Ipning bo`sh o`ralishida o`ram sig`imidan to`liq foydalanib bo`lmaydi. O`ramning zich o`ralgan bo`lishida o`ralishi lozim bo`lgan ipning kerakli qismi ishlatiladi. Biroq, ipning yuqori zichlikda o`ralishi ipni juda tarang tortilishi hisobiga yerishiladi, bu esa o`ramni biror uzoq saqlangandan formulasi buzilgan bir qism iplarning qayta o`z holiga qaytishini ta`minlaydi. O`ramning tashqi qatlamlarining bosimi ostida o`ramning shakli va o`ramning ichki qatlamlarining tuzilishi o`zgaradi, bu ayniqsa, yuqori yegiluvchanlik, elastiklik xususiyatiga yega bo`lgan sintetik iplar uchun xarakterlidir. Shuning uchun kapron va boshqa sintetik iplarni kam zichlikdagi o`ramga o`rash kerak.