3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Биринчидан, қонунга ҳилоф равишда тажовузкорлик объек- ти бўлган муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишнинг аҳамия- ти. Жиноий тажовуз объекти, одатда, энг муҳим ижтимоий муно- сабатлар, манфаатлар, моддий неъматлар ҳисобланади. Бу, энг аввало, шахснинг ҳаёти ва сиҳат-саломатлиги, унинг шаъни ва қадр-қиммати, мулки, давлат хавфсизлиги, унда ўрнатилган бош- қарув тартиби ва бошқалардир. Ижтимоий муносабатларнинг меҳнат, табиатни муҳофаза қилиш, транспорт, уй-жой, коммунал хўжалиги ҳамда бошқа соҳалари бунчалик аҳамиятга молик эмас, чунки улардаги тажовузкорлик қонунда жиноят эмас, балки ножўя хатти-ҳаракат деб эътирофэтилади.
Иккинчидан, келтирилган зарар ҳажми. Агар келтирилган зарар катта бўлса, одатда, хатти-ҳаракатни жиноят деб ҳисоблана- ди. Жуда қичик бўлса, у ножўя хатти-ҳаракат деб айтилади. Маса- лан, ўзбошимчалик маъмурий ножўя хатти-ҳаракат соҳалари (қо- нунда белгиланган тартиб-қоидани ўзбошимчалик билан бузиш) фуқаро, давлат ёки жамоат ташкилотларига жиддий зарар келтир- маса, ножўя хатти-ҳаракат ҳисобланади. Агар у шахс, давлат ёки жамоат ташкилотларига зарар келтирган бўлса, бундай хатти- ҳаракат жиноят қонунларига мувофиқ жиноят деб ҳисобланади.
Учинчидан, ҳуқуққа зид қилмишнинг усули, вақти ва содир қилиш жойи. Масалан, ҳарбий хизматчи томонидан тинчлик вақ- тида буйруқни бажармаслик интизомий ножўя хатти-ҳаракат деб топилса, уруш вақтида бу оғир жиноят ҳисобланади.
Ножўя хатти-ҳаракатлар баъзи турларининг кенгайиб бори- ши улар ижтимоий хавфининг кескин ортишига олиб келади ва қонунчиликда назарда тутилмаган жиноятларнинг содир этили- шига сабаб бўлади. Бундай пайтда Жиноят кодекси янги модда- лар билан тўлдирилади.
Тўртинчидан, ҳуқуқбузарнинг шахси. Ножўя хатти-ҳара- катлар жиноятлардан фарқли ўлароқ, шахс томонидан ижтимоий хавф туғдирмайди ёки кам хавфли бўлади. Агар шахс ҳуқуқий нормаларни бир неча марта бузса, ижтимоий хавф туғдиради ва унинг кейинги хатти-ҳаракати ножўя ҳаракат тарзида эмас, балки жиноят тарзида баҳоланади. Маст ҳолатида транспорт воситаси- ни бошқаргани ва яна шунга ўхшаш хатти-ҳаракатлар содир этга- ни учун (бунда унинг транспорт воситасини бошқаришга ҳуқуқи бўлмаса) маъмурий тарзда ҳайдовчилик гувоҳномасидан маҳрум этилган шахс ўша ножўя ҳаракатларини қайта такрорласа, жиноий жавобгарликка тортилади.
Ножўя хатти-ҳаракат қуйидаги турларга бўлинади: