3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Ҳуқуқбузарликнинг субъектив томони шахснинг (жисмо- ний ва юридик) ҳуқуққа қарши қаратилганҳаракати ёкиҳаракат-сизлиги оқибатига, улардан келиб чиқадиганижтимоийзарарганисбатан руҳий-онгли муносабатидир.Ҳуқуқбузарликсубъективтомонининг зарурий белгиси айбдир. Айб -ҳуқуқбузарнингҳу-қуққахилофхатти-ҳаракатигавауларнингижтимоийхавфлиоқи-батига нисбатан қасд ёки эҳтиётсизликшаклидаги муносабатидир.Қасд – шахснинг ҳуқуққа хилоф хатти-ҳаракатинисодирқи-лаётган пайтида, шу ҳаракатнинг ҳуқуққахилофлилигини,ижти-моий хавфлилигини, унинг оқибатини англашиёкитушуниши-дир ва бу хатти-ҳаракатнинг натижасида ижтимоийхавфлиоқи-батлар келиб чиқишини билгани ҳолда уларнингкелиб чиқишиниистаб ҳаракат қилиши (тўғри қасд) ёки уларнинг келибчиқишига йўл қўйишидир (эгри қасд).
Эҳтиётсизлик — шахснинг хатти-ҳаракатлари натижасида келиб чиқиши мумкин бўлган оқибатларнинг олдини олишни назар- да тутиб, бепарволик билан ўзига ишониб ҳаракат қилишидир.


24.3. Ҳуқуқбузарлик турлари

Ҳуқуқбузарликлар ижтимоий хавфлилик даражасига кўра икки гуруҳга бўлинади.

Жиноят - содир этилиши Жиноят кодексида жазо қўллаш таҳдиди билан тақиқланган айбли ижтимоий хавфли қилмиш (ҳаракат ёки ҳаракатсизлик). Жиноят натижасида давлат, жамият ва шахс манфаатларига жиддий зараретказилади.
Ҳар қандай жиноий-ҳуқуқбузарлик жиноятдир. Жиноят ко- декси ва бошқа жиноят қонунчилигида назарда тутилмаган хатти- ҳаракатлар жиноят ҳисобланмайди.
Ножўя хатти-ҳаракат – ножўя иш ҳуқуқбузарликнинг кўп тарқалган кўриниши бўлиб, ижтимоий хавфнинг камлиги билан тавсифланади ва жазо чораларининг қўлланишига қараб жиноятдан фарқ қилади.
Жиноят – ҳуқуқбузарликнинг энг оғир туридир. Ножўя ҳат- ти-ҳаракат бу ҳуқуқбузарлик ҳисобланиб, бошқарув, меҳнат, мул- кий ва бошқа муносабатларга путур етказувчи, лекин ижтимоий хавфлилик даражасига кўра жиноят ҳисобланмайдиган ҳуқуқ бузилишидир. Жиноят ва ножўя ҳатти-харакатни аниқ чегаралаш лозим. Чунки у жазонинг ижтимоий-ҳуқуқий чора сифатидаги тури ва миқдори билан боғлиқдир. Улар ижтимоий хавфлилик даражасига кўра фарқланади. Ножўя ҳатти-ҳаракатга нисбатан жиноят оғир, ижтимоий хавфли ҳисобланади.
Ижтимоий ҳавфлилик даражасини аниқлашда қуйидаги мезонлар қўлланилади.