3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

24-БОБ. Ҳуқуқбузарлик тушунчаси ва ҳуқуқбузарлик турлари

25.1. Ҳуқуқбузарлик тушунчаси ва белгилари....

25.2. Ҳуқуқбузарлик юридик таркиби....
25.3. Ҳуқуқбузарлик турлари....

24.1. Ҳуқуқбузарлик тушунчаси ва белгилари


Ҳуқуқбузарлик – ҳуқуқ субъектининг айбли, ҳуқуққа зид, инсон, жамият ва давлат манфаатларига зарар етказувчи ижтимоий хавфли қилмишидир. Қилмиш ҳаракат ва ҳаракатсизлик кўринишида содир этилиши мумкин.
Ҳуқуққа зид хатти-ҳаракат – ўрнатилган ҳуқуқий қоида- ларни фуқаролар ва юридик шахслар томонидан бажармаслик ёки уларга риоя қилмаслик ёхуд уларнинг талабларини бузиш йўнал- тирилган фаолият ва ҳаракат (ҳаракатсизлик).
Субъектларнинг ҳуқуққа зид ҳаракатларни содир этиши уларнинг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданият даражасидаги салбий ўзгаришлар билан боғлиқдир. Чунки, ҳуқуққа риоя қилмаслик айрим шахсларнинг қабул қилинган қонунлардан хабардор эмаслиги ёки содир этил- ган хатти-ҳаракатини ҳуқуққа зид эканлигини билмаслиги, яъни ҳуқуқий жиҳатдан саводсизлиги ёхуд ҳуқуқни менсимаслиги натижасида юзага келади. Чунончи, айрим фуқаролар мавжуд қонунларнинг қабул қилинганлиги ва уларни бузиш мумкин эмаслигини билса-да, унга риоя қилмайдилар. Бундай шахслар- нинг хатти-ҳаракатида уларнинг ҳуқуқий маданиятсизлиги ва ҳуқуқий нигилизми кўзга ташланади.
Ҳуқуқни бузиш – ўз хатти-ҳаракати оқибатини тушунадиган ва унга жавоб бера оладиган шахснинг ҳуқуққа зид айбли хатти- ҳаракати натижасида келиб чиқувчи зарарли оқибат. Бошқача айтганда, шахснинг ҳуқуққа қарши айбли қилмишидир. “Ҳуқуқни бузиш” ибораси кундалик ҳаётда, юридик амалиёт ва илмий адабиётларда кўп учраб туради. Лекин таъкидлаш жоизки, аслида ҳуқуқ норма сифатида бузилмайди, яъни ҳуқуқий норма юридик институт тарзида сақланиб қолади ва амал қилишини давом этти- раверади. Ҳуқуқни бузиш – қонунга тажовуз эмас, балки қонун воситасида ўрнатилган қоидаларга (ҳуқуқий нормага) бўйсунмас- лик, қонун талабларини бажармаслик ва қонун томонидан қўриқ- ланадиган ижтимоий муносабатларга (мулк, манфаат, қадр-қим- мат ва ҳоказоларга) тажовуз қилишдир. Ҳуқуққа хилофлик ҳуқуқ- бузарликнинг ижтимоий зарарлилиги, унинг салбий (нохуш) оқи- бати билан тавсифланади. Ушбу тушунча ҳуқуқ бузилишининг қуйидаги тўрт муҳим белгисини ўз ичига олади: