3. atb"Kapital Bank" faoliyatiga iqtisodiy tavsif

6. Tijorat banklarning mintaqaviy tizimida marketing faoliyatini tashkil etish mexanizimi
Har xil marketing strategiyalar orasida bir nechta eng keng tarqalgan va ommalashganlarini ajratish mumkin, bu amalda ko'plab banklar tomonidan o'z maqsadlariga muvaffaqiyatli erishishga olib keladi. Bu erda bir nechta qiziqarli strategik qarorlar muhokama qilinadi.
* Innovatsion (innovatsion) strategiyalar. Ular asosan bozorga yaqinda kirib kelgan banklar tomonidan ishlatiladi, ularning nomlari iste'molchilar hali bank xizmatlarining ayrim standartlarini birlashtirmaganlar yoki o'zlarining korporativ imidjini o'zgartirmoqchi bo'lgan banklar tomonidan qo'llaniladi. Bank xizmatlar sifatini oshirish, raqobatdosh ustunliklarga ega bo'lish va innovatsion bank imidjini mustahkamlash uchun yangi texnologiyalar va yangi yoki qayta o'qitilgan odamlardan foydalanadi.
* Yangi bozorlarga tajovuzkor ravishda kengaytirish strategiyasi. Ular bank boshqa mintaqaviy bozorlarga yoki ushbu bank mijozlariga ilgari ko'rsatilmagan xizmatlar bozorlariga kirishga qaror qilganda qo'llaniladi. Agressiv ekspansiya strategiyasi yangi bozorda bank ulushini kengaytirish uchun barcha marketing fondlaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. Strategik rejalashtirish sohasida ushbu marketing strategiyalari odatda muvofiqlashtirilgan investitsiya strategiyalari bilan birga keladi.
* Diversifikatsiya strategiyalari. Ular asosan an'anaviy ravishda operatsiyalar va bank xizmatlarining ayrim turlariga ixtisoslashgan yosh banklar tomonidan qo'llaniladi. Mijozlar bazasini saqlab qolish, raqobatbardosh bo'lish va iste'molchilarga barcha kerakli bank xizmatlarini taklif qilish uchun bank universal bo'lib, barcha moliya bozorlarida operatsiyalarni amalga oshiradi va o'z mijozlariga to'liq bank xizmatlarini taklif etadi.
Bankda marketing strategiyasini ishlab chiqish jarayoni odatda uzoq vaqt talab etadi va menejmentdan amaliy natijalarga erishishga olib keladigan ketma-ket bosqichlarni bajarishni talab qiladi.
Bankning marketing strategiyasini ishlab chiqish bilan bog'liq bo'lgan asosiy bosqichlar quyidagilar.
* Analitik iqtisodiy sharhlarni tayyorlash. Tahliliy sharhlar mintaqa, mamlakat va jahon iqtisodiyoti rivojlanish tendentsiyalarini to'g'ri aniqlash, shuningdek moliya bozorlarining har xil turlarini ko'rsatuvchi ko'rsatkichlarni olish uchun zarurdir.
* Maqsadli bozorlarning ta'rifi. Moliya bozorlarida bank faoliyatining asosiy strategik muhim yo'nalishlarini shakllantirish va ushbu asosiy faoliyat yo'nalishlari doirasiga kiradigan bank xizmatlari bozorlarini ro'yxatga olish.
* Ichki ma'lumotlarni yig'ish va qayta ishlash. Bankning maqsadli bozorlarning har birida marketing aralashmalarining qoniqarli tarkibiy qismlarini yaratish qobiliyatini o'rganing.
* Bank maqsadlarini shakllantirish. Maqsadli bozorlarning har birida rivojlanish imkoniyatlarini va ushbu bozorlarda qoniqarli ishlashni ta'minlash uchun zarur bo'lgan bank resurslarini taqqoslab, bank har bir maqsadli bozor uchun qisqa va uzoq muddatli maqsadlarni shakllantiradi.
* Maqsadli bozorlar to'g'risida ma'lumot to'plash. Maqsadli bozorlarning har birida bank xizmatlariga bo'lgan talabning xususiyatlari va iste'molchilarning xatti-harakatlarini batafsil o'rganish. 
* Marketing kompleksini ishlab chiqish. Maqsadli bozorlarning har biri uchun, shuningdek maqsadli segmentlar uchun marketingning ushbu sohadagi maqsadlari va belgilangan maqsadlarga erishishga yo'naltirilgan bank resurslarining cheklanganligi hisobga olingan holda marketing kompleksi ishlab chiqiladi. Ushbu bosqichda bank xizmatlari va bank mahsulotlarining yakuniy soni, har bir xizmat turi bo'yicha bankning rentabellik siyosati va ushbu xizmatlarni tarqatish va targ'ib qilish xarajatlari aniqlanadi. Ushbu ma'lumot bank tomonidan operatsiyalarni rejalashtirish uchun qo'shimcha ravishda qo'llaniladi.
* Strategik rejalashtirish. Bankning o'z maqsadlariga erishish uchun ishini amalga oshirishning amaliy vositasi va bank bo'limlari va xodimlari uchun amaliy harakatlar uchun qo'llanma bo'lgan marketing strategiyasini amalga oshirish uchun rejalar va byudjetlarni ishlab chiqish. Strategik rejalashtirish marketing strategiyasini ishlab chiqishning funktsional natijasidir.
* Bankning bozordagi mavqeini monitoring qilish. Bankning moliya-xo'jalik faoliyati va bozordagi o'zgarishlar o'rtasida marketingni boshqarish strategiyasida va strategik rejalarida zarur o'zgarishlar kiritilishiga olib keladigan banklar boshqaruvida kerakli mulohazalarni tashkil qilish uchun doimiy ravishda pozitsiyani kuzatib borish zarur.
* Marketing strategiyasining ishchi tuzatishlari. Bankning bozordagi mavqei o'zgarishi va ularga tezkorlik bilan javob berish zarurati sababli ma'lum vaqtlarda yoki rejadan tashqari muntazam ravishda o'tkaziladi.
Bankning marketing strategiyasini ishlab chiqish eng kam vaqt va pul sarflanishi bilan, shuningdek amalda qo'llaniladigan moliyaviy-iqtisodiy vosita - maqbul marketing strategiyasini yaratish bilan yakunlanishi uchun ushbu maqsadlar uchun vaqtinchalik yoki doimiy ishchi guruh tuzish va ushbu vazifani bankning mustaqil ichki loyihasiga ajratish orqali amalga oshiriladi.
Marketing strategiyasini ishlab chiquvchilar guruhiga bankning yuqori menejmenti qatorida albatta xodimlar kirishi shart:
* strategiya va rivojlanish bo'limi;
* iqtisodiy bo'lim;
* marketing bo'limi;
* reklama va jamoatchilik bilan aloqalar bo'limi;
* mijozlarga xizmat ko'rsatish bo'limi;
* buxgalteriya bo'limi;
* barcha operatsion bo'limlar.⁶
Bozorning analitik sharhlarini yoki maxsus marketing tadqiqotlarini tayyorlash kabi ba'zi funktsiyalar uchun konsalting va tadqiqot kompaniyalarining uchinchi tomon mutaxassislarini jalb qilish mumkin.
Marketing strategiyasini ishlab chiqishda zarur bo'lgan bank ichidagi ma'lumotlar odatda bo'limlar tomonidan to'planadi va qayta ishlanadi
marketing yoki integratsiyalashgan marketing axborot tizimi orqali strategiya va rivojlanish. Ko'pincha amalda, ayniqsa, biznes an'analari va operatsion tamoyillari o'rnatilgan banklarda marketing strategiyasini ishlab chiqish ushbu menejment vositasining bank menejmenti arsenalida yo'qligini tan olish bilan bog'liq. Darhaqiqat, faol ishlaydigan real bankda moliya-xo'jalik faoliyatining dolzarb vazifalaridan chalg'itish, aniq shakllangan uzoq muddatli strategik maqsadlar yo'qligini tan olish va ularni rivojlantirishga kirishish qiyin bo'lishi mumkin. Biroq, bu ish hech qachon behuda ketmaydi, buni dunyoning etakchi banklarini rivojlantirish bo'yicha ko'p yillik tajriba tasdiqlaydi.
Bankning marketing strategiyasini ishlab chiqish, keyingi batafsil rejalar va byudjetlar, shuningdek, strategiyani tuzatish, natijada oldindan aytish qiyin bo'lgan tizimli xatolarga yo'l qo'yadigan katta xatarlar bilan bog'liq. Banklarda marketing strategiyasini ishlab chiqishda uchraydigan eng keng tarqalgan xatolarni sanab o'tamiz:
* bankning turli bo'limlarida marketing strategiyasining individual elementlarini o'zaro bog'liqliksiz va ma'lumotlar almashinuvisiz ishlab chiqish;
* marketing strategiyasini ishlab chiqish bosqichlari ketma-ketligini buzish;
* maqsadli bozorlar va umuman iqtisodiyot bo'yicha ishonchsiz ma'lumotlardan foydalanish.⁷
Eng yirik banklarning kredit portfeli 2020 yil iyuliga nisbatan o'rtacha 35 foizga va 2019 yil iyuliga nisbatan besh baravarga o'sdi. Ammo inflyatsiyani hisobga olgan holda o'sish sur'atlari ancha mo''tadil ko'rinishga ega: kredit portfelining hajmi 2020 yil iyuliga qadar qisqardi. yil davomida 20% ga, 2019 yildan beri - 40% ga o'sdi. Umuman bozorda real foiz stavkalari yil davomida taxminan bir yarim baravar kamaydi. Agar o'tgan yili banklar tijorat kreditlarining katta qismini 3-6 oyga berishgan bo'lsa, endi bir yilgacha beriladigan kreditlar ko'p bo'lib, tijorat operatsiyalari uchun uzoqroq muddat talab qilinmaydi.
Eng uzoq va eng arzon kreditlar banklar tomonidan ularning aksiyadorlariga yoki ularga tegishli tuzilmalarga beriladi. Masalan, Gazprombank tegishli kompaniyaga yiliga atigi 4 foiz bilan bir yildan ortiq muddatga kredit bera oladi. Umuman olganda, bozor uchun stavkalarning pasayishi yuqori likvidlilik sharoitida yuqori sifatli qarz oluvchilar uchun kurashda raqobatning kuchayishi bilan bog'liq. O`zbekistondada bitta bankda hisob raqamiga ega bo'lgan bitta yirik kompaniya yo'q. Odatda firmalar ma'lum bir operatsiyani bajarish uchun eng maqbul bankni tanlaydilar. O'z navbatida, banklar, aksincha, mijozlarga keng qamrovli xizmat ko'rsatish uchun kurashmoqdalar, bu esa kompaniyalarga kredit muzokaralari paytida ularni shantaj qilish imkoniyatini yaratmoqda.
Kompaniyalar kreditlash shartlarini muhokama qilish jarayonida banklarga bosim o'tkazish va o'zlari uchun, masalan, past stavkalarga erishish imkoniyatiga ega. Korxonalar ko'pincha boshqa bankka, asosan, bugungi kunda so`mda 18-19% va xorijiy valyutada 12-13% stavkalar bilan kreditlar taqdim etadigan Sberbankka borishga tahdid qilishadi. Kredit beradigan banklar ko'pincha doimiy va yirik mijozlarga imtiyozlar berishadi. Agar qarz oluvchining bankda boshqa operatsiyalar, masalan, hisob-kitob-kassa xizmatlari uchun ishi bo'lsa. Konversiya, plastik kartochkalar va boshqalar sizga zararni ma'lum koeffitsient bilan qoplashga imkon beradi, banklar stavkani pasaytirmoqchi. Nisbatan gapiradigan bo'lsak, agar foizli daromadning potentsial yo'qotilishi 10 000 AQSh dollarini tashkil etsa va qarz oluvchi ushbu davrda bankka boshqa xizmatlar uchun 20 000 dollar daromad keltirsa, ikkinchisi oxir-oqibat u yana 10 000 dollar ishlab topishini tushunib, pastga tushadi.

Xulosa
Bank marketingining maqsadi kapital bozori talablariga moslashish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish, bozorni o'rganish bo'yicha chora-tadbirlar tizimini ishlab chiqish, raqobatdoshlik va rentabellikni oshirishdir.
Bank tizimi bugungi kunda bozor iqtisodiyotining eng muhim va ajralmas tuzilmalaridan biridir. Banklar va tovar ishlab chiqarish va muomalasining rivojlanishi tarixiy ravishda parallel va chambarchas bog'liq bo'lgan. Shu bilan birga, banklar kapitalni qayta taqsimlashda vositachi sifatida ishlab chiqarishni umumiy samaradorligini sezilarli darajada oshiradilar.
Ular kapitalni, aholining jamg'armalarini va iqtisodiy faoliyat jarayonida bo'shatilgan boshqa mablag'larni jalb qiladi va ularni qo'shimcha kapitalga muhtoj bo'lgan boshqa iqtisodiy agentlarga vaqtincha foydalanishga beradi. Banklar yangi talablar va majburiyatlarni vujudga keltiradi, bu pul bozorida tovarga aylanadi. Shunday qilib, mijozlar depozitlarini qabul qilib, tijorat banki yangi majburiyat - depozit, qarz berishda esa qarz oluvchi uchun yangi talab yaratadi. Ushbu yangi majburiyatlarni yaratish jarayoni moliyaviy vositachilikning mohiyatidir. Ushbu transformatsiya mablag'lar va qarz oluvchilar o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri aloqa qilishning taklif qilingan va talab qilinadigan miqdorlar, ularning muddati, rentabelligi va boshqalar o'rtasidagi farqdan kelib chiqadigan qiyinchiliklarni bartaraf etishga imkon beradi.
Shuni yodda tutish kerakki, banklar nafaqat ularni chiqarish va qarz berish uchun pul va kassalar do'konlari. Ular moliya, kapitalni tadbirkorlik faoliyati, sanoat va ijtimoiy ob'ektlarni yaratish va rivojlantirish uchun zarur bo'lgan sarmoyalar uchun bank ssudasi shaklida qayta taqsimlash orqali amalga oshiriladigan tarkibiy siyosat va iqtisodiyotni tartibga solishning kuchli vositasidir. Banklar mablag'larni, moliyaviy resurslarni ssuda shaklida kapital eng yaxshi va samarali foydalaniladigan sohalarga, sohalarga, mintaqalarga yo'naltirishi mumkin.
Markaziy banklar bilan bir qatorda tijorat banklari ham pul muomalasini tartibga soluvchi muhim funktsiyani bajaradilar. Tijorat banklari faoliyat doirasi o'sib bormoqda, ularning operatsiyalari va xizmatlari ko'lami kengayib, tobora ko'proq yangi tarmoqlarni qamrab olmoqda. Va endi, bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda tijorat banklari mamlakat kredit tizimining asosiy bo'g'inidir.
Shunday qilib, tijorat banklarining roli ularning iqtisodiyotning boshqa sohalari bilan ko'plab aloqalari tufayli juda katta. Banklar kapitalni milliy iqtisodiyotning turli tarmoqlari o'rtasida qayta taqsimlaydilar. Ularning ma'lum bir mamlakat ichidagi asosiy xizmatlari pul muomalasini tashkil etish va asosiy kapitalni to'plashdir.
Zamonaviy tijorat banklari haqida gapirganda, kredit tizimining boshqa bo'g'inlari singari, ushbu muassasalar ham doimiy ravishda rivojlanib borishini ta'kidlash lozim. Operatsiyalar shakllari, raqobat usullari, boshqaruv va boshqaruv tizimlari o'zgarib bormoqda. Tijorat banklari faoliyati sohasi keskin kengayib ketdi, bu ta'kidlash kerakki, kredit bozorining o'zgaruvchan sharoitlariga moslashish qobiliyatini namoyish etadi.
Bank tizimida markaziy (emitent) bank mamlakatning asosiy banki va oxirgi kurinishdagi qarz beruvchi sifatida belgilanadi. U davlatga tegishli bo'lib, unga mamlakatning yagona pul tizimi doirasida har bir tijorat bankining faoliyatini umumiy tartibga solish vazifalari yuklatilgan. 
Shunday qilib, biz banklarning iqtisodiyotda juda muhim rol o'ynashini ko'ramiz. Shu sababli, aynan normal faoliyat ko'rsatayotgan bank tizimining o'rnatilishi bilan mamlakatimizda vujudga kelgan inqirozdan chiqish yo'lini boshlashimiz kerak. Hozirda malakali kadrlar etishmasligi va tijorat banklari sonining tez o'sishi sababli, bu sohaga maxsus ma'lumotga ega bo'lmagan, malakasi past bo'lgan ishchilar kirib kelmoqdalar. Bu banklarning qoniqarsiz ishiga va shunchaki tezroq pul ishlash istagiga olib keladi. Banklar ko'pincha korxonalarga hatto ularning to'lov qobiliyatini tekshirmasdan kreditlar berishadi. Bularning barchasi mamlakatda iqtisodiy vaziyatning yomonlashishiga olib keladi.