3- mavzu: Kasbiy psixologiyaning klassifikatsiyasi va ularni tanlash reja

3.4. Kasblarni psixologik tizimlash
Kasbiy faoliyat jarayonida muvaffaiyatga erishishda mutaxassisning shaxsiy 
xususiyatlari muxim rol uynadi. Xayotiy muvaffakiyatga erishish uchun zarur 
bulgan kuplab shaxsiy sifatlar xakida V.Kroford o’zining ―Suxbat va munozara‖ 
kitobida Konfutsiyning goyasiga tayanib, dustonalik, donolik va botirlikni 
kursatadi. Muallif odamga ishida muvaffakiyat erishish uchun nima etishmaslgini 
aniklash uchun kizikarli metodikani ishlab chikdi. V.Kroford xozirgi zamon 
mutaxassisi muvaffakiyatga erishish uchun kursatilgan 3 ta tushunchadan tashkari 
kasbiy maxorat xam kerakligini aytib utdi. Xozirgi zamonaviy tadkikotlar 
muvaffakiyatga erishish uchun kuyidagi asosiy shart-sharoitlarni kursatadi: - 
mutaxassis o’ziga ishongan bo’lishi kerak; - maksadga erishishga kuchli intilish 
kerak; - nimaga erishish istagini anik bilishi kerak; - ishga pozitiv yunalganlik; - 
omad aloxida muvaffakiyatlarni kura bilish va shu paytda kuvonch va baxtni xis 
etish zarur. Tadkikotlar natijalariga kura odamning xayoti va kasbiy faoliyatidagi 
muvaffakiyat urtasidagi uzviy bogliklik borligini kursatadi. Yuqorida kursatilgan 
kamchiliklarini kasblar konstruktori mutaxassisligini kiritish bilan bartaraf etish 
mumkin. Ular yangi kasblarni loyixalashtirish, mexnat mazmunini va maksadini 
aniklash, ma’lumot, malaka darajasi mexnat sharoiti masalalarini yangilanishlari 
mumkin edi.
Kasb tanlashga tayyorlikning psixologik jixatlari va kasbiy diagnostika 
muammolariga doir tadkikot ishi K.B.Dodirov tomonidan olib borilgan. Bunda 
asosiy koida kasbiy yunalganlik umuman moyilliklarda, kizikish va kadriyatlarda 
ifodalanib, kasbiy rivojlanishning mazmuniy tomoni sanaladi. Kasb tanlash 
chogida psixologik tayyorgarlik yoki etuklik kasbiy o’zini o’zi anglashning muxim 
omili bo’lib, kasbni tugri tanlashga yordamlashadi va kuch, barkarorlik, 

---

keskinlikda namoyon buladi, bu onglilik, mustaqillik bilan ta’minlanadi va kasbiy 
tanlovning formal-dinamik jixatiga kiradi. SHunday qilib, kasbiy tanlovning 
barcha mazmuniy va formal-dinamik jixatlari, umuman shaxsning kasbiy 
rivojlanishi ma’lum strategiyasi shakllanishiga kumaklashadi. SHu bilan birga 
K.B.Qodirov tadkikotining emperik kismi ma’lumotlariga asoslanib xulosa 
qiladiki, intellektual kobiliyatlar, shaxs motivlari, yunalganlik, moyillik 
tendentsiya va boshqalar bilan uzviy bogliklikda bo’lib, yoshlarning kasbiy 
tiklanish asosi sanaladi. SHaxs atrof-muxitga, kadriyatlarga, faoliyat turlari 
mazmuniga tanlab, shu jumladan, uz aqliy imkoniyatlariga muvofiq munosabatda 
bo’ladi.
Mavzu bo’yicha nazorat savollari 
1.
Kasb tushunchasini izohlab bering. 
2.
Kasb – kasbiy psixologiyaning kontseptual asosidir deganda nimani 
tushunasiz? 
3. Mutaxassisning kasbiy tayyorligi nima? 
4. Mutaxassislikda kasbiy ta’limning o’rni va axamiyati qanday? 
5. Ish jarayonidagi maxsus bilimlar deganda nimani tushunasiz? 
6. Kasblarni psixologik tizimlash nima va u dastlab kim tomonidan amalga 
oshirilgan?