3- mavzu: Kasbiy psixologiyaning klassifikatsiyasi va ularni tanlash reja

---

3- mavzu: Kasbiy psixologiyaning klassifikatsiyasi va
ularni tanlash 
REJA: 
3.1. Kasb tushunchasi – kasbiy psixologiyaning kontseptual asosidir 
3.2. Mutaxassisning kasbiy tayyorligi 
3.3. Mutaxassislik – kasbiy ta’lim, tayyorgarlik yo’li bilan ish jarayonidagi 
maxsus bilimlar 
3.4. Kasblarni psixologik tizimlash 
Tayanch ibora va tushinchalar
: kasb, mutaxassis, kasbiy tayyorgarlik, kasbiy 
ta’lim, maxsus bilimlar, psixologik tizimlash.
 
3.1. Kasb tushunchasi – kasbiy psixologiyaning kontseptual asosidir 
Kasbshunoslikning asosiy kontseptual bosh tushunchasi - bu kasb 
tushunchasidar. Kasbshunoslik adabiyotlarida kasb tushunchasining tavsifi juda 
ko’p. Avvalambor bu maxsus tayyorgarlikni talab etuvchi, inson doim tajribadan 
o’tkazuvchi va unga yashash uchun manba bo’lib xizmat qiluvchi mashg’ulotdir.
Keyin kasb bir xil faoliyat bilan shug’ullanuvchi kishilarni birlashtiradi. Bu 
faoliyat ichida ma’lum aloqalar va axloq normalari o’rnatiladi. Kasb jamiyatning 
mexnatga layokatli a’zolarini ijtimoiy tashqillashtirishning aloxida shakli bo’lib, 
bunda a’zolar faoliyatining umumiy turi va kasbiy ongi bilan birlashgan.
B.SHouning fikri buyicha ―Kasb - mutaxassislarning chetdagi odamlarga 
qarshi fitnasidir‖. 
―Kasb - jamiyat uchun zarur va kadriyatli soha bo’lib bunda asosiy jismoniy 
va ruxiy kuch talab etiladi‖. Bu kuchlar unga sarflangan mehnat o’rniga yashashi 
va rivojlanishi uchun muhim vositalar omili sifatida namoyon bo’ladi. Bu ta’rifni 
yanada batafsil yoritib, E.A.Klimov kasbiy faoliyatning sifatli tarixiy rivojlanuvchi 
tizim va shaxsning o’zini namoyon etish sohasi deb ta’riflaydi. Yana bir ta’rifni 
keltiramiz. ―jamiyat nuktai nazaricha kasb bu kasbiy masalalar, kasbiy faoliyat 
shakllari va turlari, shaxsiy kasbiy xususiyatlari tizimi bo’lib, ular ish uchun 
muxim bulgan natija mas’uliyatlarni yetkazishni ta’minlab berishi kerak bo’ladi‖ 
Nisbatan tor ta’rifni esa V.G.Makushin keltiradi, ―Kasb - bu shunday 
faoliyatki, uning yordamida shaxs jamiyat xayotida ishtirok etadi va uning 
yashashi uchun moddiy vositalar asosiy manbasi bo’lib xizmat qiladi‖. Mavjud 
ta’riflarni umulashtirib, kuyidagilarni xulosa qilish mumkin. Kasb mexnat 
faoliyatining paydo bo’lgan shakllari bo’lib, ularni bajarish uchun inson albatta 
ma’lum bilimlar va kunikmalarga maxsus kobiliyatlar va rivojlangan muxim 
kasbiy sifatlarga ega bo’lishlari kerak. ―Kasb‖ atamasi kasbiy faoliyatning 
fakatgina yukori statusli turlariga nisbatan ishlatiladi. Boshka faoliyat turlari 

---

mutaxassisliklarga yoki ish, mashgulot turlariga tegishli bo’ladi. Milliy 
kasbshunoslikda ―kasb‖ va ―mutaxassislik‖ tushunchalari farqlanadi.
Kasb mutaxassislikka ko’ra kengrok tushuncha, kasbiy saloxiyatida tashqari, 
uning muxim sifatlari - ijtimoiy - kasbiy saloxiyat, kasbiy avtonomiya, o’zini 
nazorat qilish, guruxli mezonlar va qobiliyatlar xisoblanadi. Kasb odatda yaqin 
mutaxassisliklar guruxini birlashtiradi. Masalan, kasb shifokor, mutaxassisliklar - 
terapevt, pediatr, okulist, urolog, va xokazo, kasb - muxandis, mutaxassisliklari - 
konstruktor, texnolog, metallurg va xokazolar. Mutaxassislik — kasbiy ta’lim, 
tayyorgarlik yo’li bilan ish jarayonidagi maxsus bilimlar, ko’nikma va malakalar 
kompleksi bo’lib, ular u yoki bu kasb doirasida ma’lum faoliyat turini bajarish 
uchun zaruriy xisoblanadi. SHunday qilib, mutaxassislik - kasb ichidagi kasbiy 
faoliyat turi bo’lib, u shaxsiy yutuklarga yoki o’ziga xos vaziyatlar orqali umumiy 
natijalarga erishishga yo’naltirilgan bo’ladi.