3- mavzu: Kasbiy psixologiyaning klassifikatsiyasi va ularni tanlash reja

3.2. Mutaxassisning kasbiy tayyorligi 
Insoniyat rivojlanishida kasbiy faoliyat turlari uning eramizgacha Misrda 
qadimiy Gretsiya (Yunoniston), Rim imperiyasi va boshka rivojlangan davlatlarda 
ko’zda tutilgan. Bugungi kunda mexnatning paydo bo’lishi sanoat inqilobi davrida 
boshlandi. Keyingi, ilmiy-texnik rivojlanish kasblar ro’yxatini yangilashga va 
kengayishiga olib keladi. Rasmiy ma’lumotlarda 1965 yilda alifbo tartibida 21741 
ta kasbga va 400 mutaxassisliklarning ta’riflari keltirilgan. Xalkaro kasblarni 
tizimlash standarti bo’yicha 1988 yilda 9333 kasb ruyxatga olingan. Yagona ta’rif 
malaka ma’lumotnomasi 7000 ga yakin kasb va mutaxassisliklarni birlashtiradi. Bu 
maxsus xujjatlar ularning tizimli paytidagi kasbiy vaziyati aks etgiriladi. Nashrdan 
chikkan ma’lumotnomalar esa korrektirovkaga muxtoj bo’ladi, chunki kasblar 
dunyosi doim o’zgarib turadi. 
Yangi kasblar paydo bo’ladi, kasblarning xarakteri mexnat mazmuni 
yangilanib turadi, past malakali mexnat kasblari yo’qolib boradi. Kasb nomi 
ko’pincha o’tgan yillarda shakllangan mexnat xarakterini aks etadi. 
1
Jennifer Fyuller, uchinchi o’qituvchi shunday dedi: “Yaxshi”, dedi u 
to’satdan ovozida tadbirkorlik bor edi. Bu mening o’ninchi darajani o’rgatuvchi 
odatiy kunim: Men 6:30da uyg’onaman, tezda nonushta qilaman, maktabga 7:45 
da boraman agar ko’chalar tirband bo’lmasa. Keyin e-mail pochtamni 
tekshiraman- odatda unda asosiy yoki boshqa adminstratorlardan kichik xabar 
bo’ladi, balki bitta-ikkita ota-ona bolalaridan havotirlanar, negaki ularning 
farzandlari darslarimdan birida o’zini yomon tutgani uchun, yoki bitta-ikkita 
1
Kelvin Seifert Educational Psychology 2009 9-bet 

---

talablarimdan – Ms. Fyuller men bugun o’zimni yomon his qilyapman 
mazmunidagi xatlarni olishim mumkin. Hozir soat 8:15 va birinchi darsim 
boshlanishidan avval menda 2 soat vaqt bor- bu semestrda men faqat biologiyani 
o’qityapman va faqat 2,3 va 5 soatlarda darsim bor. Balki dars o’tishdan avval 
baho qo’yarman yoki laboratoriyani ko’rstishga tayyotlarman. Yoki hammamiz 
guruh bilan kutubxonaga xodimlar yig’ilshi uchun tusharmiz (og’ir nafas oldi…). 
Nima bo’lgan taqdirda ham ertalabki ishlar tugamadi, maktabdan so’ng 
tugatishim kerak. Lekin, bugun ekologiya klubi (men u yerda fakultet 
konsultantiman) dagilar bilan uchrashganimda, balki men ishlarimni kechqurun 
tugatishim kerak. Men keyin ularni qilishga harakat qilmayman, lekin ko’pincha 
qilaman. Lekin har doim 9:00 da chiqib ketaman – Bu har doim1 soat televizor 
ko’rish uchun yoki kitob bilan birga o’sish uchun”. 
Nimani o’rgatishingizdan qat’i nazar siz yangi g’oya va qobiliyatlarni 
samarali bog’lovchi murakkab faoliyatlarni loyihalash va instrumentlashdan 
qoniqish hosil qilishga tayyor bo’lishingiz kerak. Musobaqalashishga bo’lgan 
chaqiriqlar ko’plab o’qituvchilarni jalb qiladi, negaki ular bu yerda to’g’ri 
mushohada yurita olishlari va san’atkorliklarini eng sodda va odatiy yo’llar bilan 
ko’rsata oladilar. Sizning talabangiz sizning rejalashtirish va boshqarish 
qobiliyatingizga bog’liq bo’ladi, ular shuni qanday qila olishlarini ba’zida o’zlariga 
tasavvur qilsalar ham. O’qituvchilar g’oyalarni qanday qilib tushunarli 
tushuntirishni, yangi materiallarni to’g’ri ketma-ketlikda va muvofiq tempda 
berishni, avval bilganlari va yangi o’rganganlari orasidagi aloqalarni yo’altirishni 
bilishda sizga muhtojdirlar. SHunga qaramay, bu qobiliyatlar mutaxassisdan butun 
umrini talab etadi, ular hatto boshlang’ich o’qituvchilar tomonidan muvafaqqiyatli 
mashq qilinishi mumkin va ular o’qitishning darsdan tashqari vaqtida davom 
ettirilib bir maromda rivojlantiriladi. Boshlanishidan keyin to’g’ri bo’lishiga 
qaramay, o’quv kursining aloqasi va loyihasidagi mahorat ishning asosiy 
―daromad‖laridan biridir.
2
Maxsus maqsadli o’qitishni o’rgatishdan so’ng, siz buni avvalgi 
o’ylaganlarizga qaraganda farqli tushunganingizni va hokazolarni bir necha 
marotaba tasavvur qildingiz. Ish har doim bir xil bo’lib qolavermaydi; u davomli 
ravishda rivojlanib boradi. O’qitishda qanchalik uzoq qolsangiz, yangiliklar bilan 
bog’liq kasbingiz bo’ladi.