3- maʼruza. Tuproq hosil bo‘lishiga taʼsir etuvchi omillar Reja

Makrorelyef deganda tekisliq baland tekislik va tog‘lar singari yirik relyef formalari tushuniladi. Bu relyef xavo oqimining Xarakatiga taʼsir qilib, katta territoriyalar iklimining shakllanishida ishtirok etadi. Absolyut balandlikning oshib borishi bilan iqlim sovib, namlik ancha orta boradi. Xavo massasi toqqa yakinlashganda, u yuqoriga ko‘tarilib soviydi va suv bug‘lari "kondensatlanib yog‘inlarga aylanadi, Xavo massasi pastga tushganda isib, uning qurukligi orta boshlaydi. Natijada o‘simlik va tuprok qoplamining murakkab vertikal zonalligi yuzaga keladi.

Mezorelyefga balanlikning kam o‘zgaradigan adirqirlar, pastbalandliklar va vodiylar kabi rel­yef shakllari kiradi. Mezorelyef tuprokda yorurliq issiklik va namning to‘planishi va tarkalishida asosiy rol uynaydi.

Turli qiyalik va ekspozitsiyalardagi yonbagirlar turlicha isiydi va yoritiladi. Jumladan, Janubiy o‘ta qiya yonbag‘irlar, uncha kiya bo‘lmagan joylarga nisbatan kuchli isiydi. Janubiy yonbarirlarga yorurlik va issiklik kuprok tuplanadi. Natijada Shimoliy yonbag‘irga nisbatan Janubiy yonbagirda nam ko‘prok bug‘lanadi. Yonbarirlarda tuproqning notekis qizishi natijasida o‘simliklar tarkibi xam turlicha bo‘ladi. Kiyaliklarda yog‘inlar ko‘p oqib ketganligidan, tekisliklarga nisbatan nam kam to‘planadi. Unda eroziya kuchli bo‘ladi.

Tuproqning ichki oqimi natijasida oziq elementlarning aralashib ketishi ruy beradi, o‘simliklar uchun zararli tuzlar relyefning yuqori qismlaridan oqib kelib, tuproqning sho‘rlanishiga sabab bo‘ladi.

Mikrorelyef — relyefning kichiq past shakl­lari bo‘lib, ularga pastqam joylar, dungchalar va boshqa yer yuzasi notekisliklari kiradi. Mikrorelyefning pastqam joylarida namning ko‘proq to‘planishi, tuproqning chuqur (baʼzan sizot suvlariga qadar) namlanishi tuproq Xosil bo‘lish jarayonlariga taʼsir etadi. Tuproklarning kompleks Xolda tarkalishida Ham mikrorelyef asosiy rol uynaydi  Shunday kilib, relyef tuprokning suv, issiklik xossalari oziq va tuz rejimlariga taʼsir etadi. Xozirgi vaktda relyefning holati va unga ko‘ra yog‘inlarning turlicha taksimlanishiga qarab, namlanish qatorlari deb ataluvchi kuyidagi tuprok gruppalari ajratiladi: