3- bo’lim. Transport vositalarini ekspluatatsion xususiyatlari

Avtomobilda yonilg‘i sarflash normalari
YOnilg‘i sarflashning ikki xil normasi bor: chiziqli va solishtirma sarflash normasi .
YOnlg‘i sarflashning chiziqli normasi, asosan, yonilg‘i priborlarining, dvigatel va umuman, avtomobilning texnikaviy holatiga bog‘liq. Solishtirma norma esa transport ishini bajarishga sarflangan xaqiqiy yonlig‘i miqdorini aks ettiradi.
YOnilg‘i sarflashning chiziqli normasini aniqlash uchun A.M.SHeynin quyidagi formulani taklif etgan:

Bu erda: dvigatelda hosil qilingan energiyaning ichki qarshiliklarni engish uchun sarflangan yonilg‘i, l/100 km;
1 km yo‘lning umumiy qarshiligi P va havo qarshiligi yig‘indisini engish uchun sarflangan yonilg‘i, l/100
YOnilg‘i sarflashning solishtirma normasini bir necha yilgi statistik raqamlar asosida qabul qilish to‘g‘ri emas. Hozir sarflashning solishtirma normalari hisoblash usuli bilan aniqlanadi. Bu usul avtopark strukturasini, yuk tashish hajmini, avtomobilning umumiy yurgan yo‘lini, yonilg‘i sarflashning chiziqli normasi, yuk ko‘tarish qobiliyati koeffitsientini hisobga oladi. YOnilg‘i sarflashning solishtirma normasi qo‘shimcha sarflar hisobga olinmaganda quyidagicha aniqlanadi:

Bu erda: w – yuk tashish oboroti, mln.t.km, pass.Km;
o‘rtacha yuk ko‘tarish qobiliyati, t;
S – avtomobillar o‘tgan umumiy masofa, ;
yonilg‘ining zichligi;
barcha avtomobil va avtopoezdlar uchun (ularning foydali ish koeffitsienti 50% bo‘lganda) o‘tilgan masofaga mos keladigan o‘rtacha yonilg‘i sarflash normasi;
b – 100 t.km ish bajarish uchun yonilg‘i sarflash normasi, karbyuratorli dvigatellar uchun b=2 l, dizellar uchun b=1,3 l;
yoqilg‘ining haqiqiy sarflangan miqdori, t;
z – foydali ish koeffitsienti;
avtomobilning yo‘lga chiqish koeffitsienti;
avtomobilning yuk ko‘tarish qobiliyatidan foydalanish koeffitsienti.
YOnilg‘ining umumiy qo‘shimcha sarfi D quyidagicha aniqlanadi:

YOnilg‘ining norma bo‘yicha sarflanadigan umumiy miqdori esa quyidagicha aniqlanadi:

Sarflanadigan moyning miqdori yonilg‘i miqdoridan protsent hisobida olinadi.