3- bo’lim. Transport vositalarini ekspluatatsion xususiyatlari

Avtomobilga ta’sir qiluvchi kuch va momentlar.
Avtomobilning xarakat qonunini ifodalash uchun, harakat vaqtida ta’sir etuvchi kuchlarni aniqlash uchun zarur. Ta’sir etuvchi asosan uch gruppaga bo‘lish mumkin:

1. 
   Avtomobil harakatiga qarshilik kuchlari
   
2. 
   Reaktiv kuchlar
   
3. 
   Avtomobilni harakatlantiruvchi kuchlar
   

Rasmda avtomobilga umumiy holatda ta’sir qilayotgan kuch va momentlar sxemasi ko‘rsatilgan:
Bu erda: - avtomobilning umumiy og‘irligi, H
- tashkil etuvchi kuch
, -oldingi va orqa o‘qlardagi normal reaksiya kuchlari
a, v – og‘irlik markazining koordinatlari
-avtombilning bazasi.
Avtomobilning harakatiga qarshilik kuchlariga quyidagilar kiradi:
- balandlikka ko‘tarilishidagi qarshilik kuchi (shaklda)
- havoning qarshilik kuchi
- tezlanishga qarshilik kuchi (inersiya kuchi)
, - oldingi va ketingi g‘ishldiraklarning inersiya momentlari



1-расм. Автомобилга таъсир қилувчи куч ва моментлар схемаси.



- oldingi va orqa g‘ildiraklardagi o‘rinli kuch.
Avtomobil harakatlanishi uchun, unga ta’sir qilayotgan kuchlarni enga olishi kerak. Buning uchun etaklovchi g‘ildiraklarda tortish kuchi bo‘lishi lozim, bu kuch esa quyidagicha hosil bo‘ladi:
Dvigateldan uzatilgan burovchi moment ilashish muftasi orqali uzatmalar qutisiga etkazib beriladi va burovchi moment kuchaytirilgan holda kardan uzatma orqali asosiy uzatmaga uzatiladi. Asosiy uzatmada burovchi moment yana oshirilib differensial korpusiga etkaziladi va yarim o‘qlar orqali etaklovchi g‘ildirakka burovchi moment etkazib beriladi. Etaklovchi g‘ildirak burovchi ta’sirida majburan aylana boshlaydi, lekin ilgarilama harakat sodir bo‘lishi uchun, avtomobilga nisbatan qo‘zg‘almas tayanch yuza kerak, bu esa erdir. SHuning uchun g‘ildirak bilan er orasida urinma kuch hosil bo‘ladi. YA’ni avtomobil erni orqaga itaradi. Nьyutonning uchinchi qonuniga muvofiq er ham hosil bo‘lgan urinma kuchga teng, faqat qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan aks ta’sir kuchi paydo bo‘ladi.

bu erda: - etaklovchi g‘ildirakdagi urinma kuch
- reaktiv kuch

Tortish kuchi
Tortish kuchi deb – etaklovchi g‘ildirakka olib kelingan burovchi momentni , shu g‘ildirakning g‘ildirash radiusiga bo‘lgan nisbatiga aytiladi.
(1)
(1) formula, tekis o‘zgarmas tezlikda etaklovchi g‘ildiraklarga olib kelingan tortish kuchidir.
Ma’lumki avtomobil doim bir xil tezlikda harakatlanmaydi. Ular telanish yoki sekinlanish bilan harakat qiladi. Bu xol esa inersion momentlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Inersion momentlar dvigatel burovchi momenti va g‘ildirak etakchi momentlarining miqdoriga ta’sir etadi.
Inersion moment dvigatel tirsakli valining burchak tezligini vaqt birligi ichida o‘zgartirishga , aloxida olingan transmissiya detallarining burchak tezliklarini vaqt birligi ichida o‘zgarishiga olib keladi. U holda tortish kuchi quyidagicha aniqlanadi:

bu erda: -maxovikning inersiya momenti
-g‘ildirakning inersiya momenti.