22-mavzu. Yalpi talab va yalpi taklif reja

YOtiq kesmada Yalpi talab va Yalpi taklif
muvozanatining o’zgarishi


R
AS

R₁

AD₂
AD₁
0 Q₁ Q₂ Q
Chizmadan ko’rinadiki, yotiq kesmada Yalpi talabning o’sishiga taklif egri chiziĝi bo’yicha muvozanat nuqtasining o’ng tomonga silijishi orqali javob beriladi. YAni, AD₁dan AD₂ga qadar o’sgan talab miqdori iqtisodiyotda to’liq foydalanilmayotgan ishlab chiqarish quvvatlarining ishga tushirilishi orqali milliy ishlab chiqarish hajmini Q₁dan Q₂ga qadar o’stirish orqali qondiriladi.
Tik kesmada ishchi kuchi va ishlab chiqarish quvvatlaridan to’liq foydalaniladi, shu sababli Yalpi talabning kengayishi faqat narx darajasiga tasir ko’rsatadi, yani uni oshiradi. Milliy ishlab chiqarishning real hajmi esa o’zgarishsiz qoladi.


Tik kesmada Yalpi talab va Yalpi taklif
muvozanatining o’zgarishi


P
AS
P₂

P₁ AD₂

AD₁

0 Q_s Q

Chizmadan ko’rinib turibdiki, tik kesmada Yalpi talab miqdorining AD₁dan AD₂ga oshishi faqat narx darajasini R₁dan R₂ga qadar o’sishiga olib kelmoqda, milliy ishlab chiqarish hajmi esa potencial daraja – Q_s hajmida qolmoqda. CHunki bu chegarada iqtisodiyot o’zining barcha ishlab chiqarish imkoniyatlarini ishga solib bo’lgan hisoblanadi.
Oraliq kesmada Yalpi talabning kengayishi bir vaqtning o’zida milliy ishlab chiqarish real hajmining ko’payishiga va narx darajasining oshishiga olib keladi .
Oraliq kesmada Yalpi talab va Yalpi taklif
muvozanatining o’zgarishi


P
AS

P₂

P₁ AD₂

AD₁
0 Q₁ Q₂ Q

Chizmadan ko’rinadiki, Yalpi talabning AD₁dan AD₂ga o’sishi Yalpi taklif egri chiziĝi bo’ylab milliy ishlab chiqarish hajmining Q₁dan Q₂ga qadar ko’payishiga olib kelmoqda. Biroq, bu ko’payish ayni paytda narxlar darajasini ham R₁dan R₂ga oshirmoqda. Bu esa oraliq kesmada iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish resurslari asta-sekin to’la bandlik holatiga o’tayotganligini, qo’shimcha quvvatlarning ishga tushirilishi tobora o’sib boruvchi xarajatlar orqali amalga oshishini anglatadi. Demak, Yalpi talabning o’sishi Yalpi taklifning qaysi kesmasida ro’y berishidan kelib chiqqan holda narx darajasiga turlicha tasir ko’rsatar ekan. Yalpi talabning kamayishi ham turli kesmalarda turlicha kechadi. Agar yotiq kesmada Yalpi talab kamaysa, milliy ishlab chiqarishning real hajmi kamayib, narx darajasi o’zgarishsiz qoladi. Tik kesmada narx tushadi, milliy ishlab chiqarish to’liq bandlik darajasida bo’lganligi sababli, uning real hajmi o’zgarishsiz qoladi. Oraliq kesmada milliy ishlab chiqarishning real hajmi qisqaradi va narx darajasi pasayadi. Ayni paytda bu erda shuni takidlash lozimki, oraliq va tik kesmalarda Yalpi talabning qisqarishi vaziyatni murakkablashtiruvchi omillar tasirida birdaniga narxning pasayishiga olib kelmasligi mumkin. Buning murakkablik tomoni shundan iboratki, tovarlar va resurslar narxi pasayish tamoyiliga ega bo’lmaydi. SHu sababli ayrim iqtisodchilar bunday tamoyilni xrapovik samarasi deb ataydilar (xrapovik – bu ĝildirakni faqat oldinga harakat qilishga majbur etuvchi mexanizm). Xrapovik samarasi shunga asoslanadiki, narx osonlik bilan ko’tariladi, lekin juda qiyinchilik bilan, sekin pasayadi. SHu sababli Yalpi talabning oshishi narx darajasini ko’taradi, lekin talab kamayganda, qisqa davr ichida narxning pasayishini kutish mumkin emas .