22-mavzu. Yalpi talab va yalpi taklif reja

Istemolchining kutishi. Istemol sarflari hajmidagi o’zgarish, istemolchining narxlar va daromadlar darajasidagi kelajakdagi o’zgarishlarni oldindan bilishiga boĝliq. Masalan, agar istemolchi kelajakda o’zining real daromadi ko’payadi, deb hisoblasa, u joriy daromadlarining ko’proq qismini sarflashga tayyor bo’ladi. Natijada bu davrda istemol sarflari ko’payadi, jamĝarish esa kamayadi va Yalpi talab ortadi. Aksincha, agar istemolchi kelajakda o’zining real daromadlari kamayadi deb hisoblasa, ularning istemol sarflari va demak, Yalpi talabi qisqaradi. Xuddi shunday tarzda inflyaciyaning kutilishi bugungi Yalpi talabni oshiradi. CHunki istemolchilar narxlar oshgunga qadar tovarlarni xarid qilib qolishga harakat qiladi. Aksincha, yaqin kelajakda narxlar pasayishining kutilishi, bugungi istemol miqdorining kamayishiga olib keladi.
Istemolchi qarzlari. Istemolchi qarzlari ko’p bo’lganda, u joriy daromadini qarzlarga to’lab, o’zining bugungi sarflarini qisqartirishi mumkin. Aksincha, istemolchi qarzdor bo’lmasa, u bugungi sarflarini ko’paytirishga tayyor bo’ladi.
Soliq. Daromad soliĝi stavkasining kamayishi, narxlarning mavjud darajasida istemol sarflarini ko’paytiradi, soliqlarning oshishi istemol sarflarini kamaytiradi.
2. Investicion sarflar. Investicion sarflar, yani ishlab chiqarish vositalarini xarid qilish, Yalpi talabning narxdan tashqari muhim omili hisoblanadi. Narxlarning mavjud darajasida korxona sotib olishi mumkin bo’lgan yangi ishlab chiqarish vositalarining kamayishi Yalpi talabning kamayishiga, aksincha korxona sotib oladigan investicion tovarlar hajmining ko’payishi Yalpi talabning ko’payishiga olib keladi. Investicion sarflarni o’zgartirish mumkin bo’lgan narxdan tashqari omillarni alohida-alohida qarab chiqamiz.
Foiz stavkalari. Boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda, foiz stavkasining oshishi, investicion sarflarning kamayishiga va Yalpi talabning qisqarishiga olib keladi. Bu erda gap mamlakatda pul massasi hajmining o’zgarishi oqibatida foiz stavkalarining o’zgarishi haqida boradi. Pul massasining ko’payishi foiz stavkasini pasaytiradi va shu orqali kapital qo’yilmalar hajmini ko’paytiradi. Aksincha, pul massasining kamayishi foiz stavkasining oshishiga va investiciyalarning qisqarishiga olib keladi.