22-mavzu. Yalpi talab va yalpi taklif reja

Yalpi taklif egri chiziĝi
R
Narx AS
darajasi
III

I II

0 Y₁ Y_t Y
Ishlab chiqarish real hajmi

Chizmadan ko’rinadiki, Yalpi taklif egri chiziĝi o’z shakli jihatidan yakka yoki bozor taklifining an`anaviy egri chiziĝidan farq qiladi.

Shu o’rinda takidlash lozimki, uzoq muddatli va qisqa muddatli davrdagi Yalpi taklif egri chiziĝi bir-biridan farqlanadi. Uzoq davrdagi Yalpi taklif egri chiziĝi o’z shakliga ko’ra chizmadagi Y_t nuqtaga qadar joylashgan har qanday tik chiziqdan iborat bo’ladi. Iqtisodiy resurslarning ishlab chiqarishga tobora ko’proq jalb etilishi mazkur chiziqni Y_t nuqtaga yaqinlashtiradi va pirovardida shu nuqtada joylashgan chiziqqa tenglashadi. Chunki qo’shimcha resurs va imkoniyatlarni ishga solish uchun vaqtning etarli bo’lishi uzoq muddatli davrda iqtisodiyotda to’la bandlik holatiga olib keladi.
Qisqa muddatli davrda Yalpi taklif egri chiziĝining ko’rinishi bir oz murakkabroq bo’lib, uchta kesmani o’z ichiga oladi.
I. YOtiq kesma. U bazida «keynscha» kesma deb ham atalib, iqtisodiyotning tanazzul yoki turĝunlik pallasidagi holatini aks ettiradi. YOtiq kesma milliy ishlab chiqarish potencial hajmi (chizmadagi Y_t nuqta)dan ancha kam bo’lgan ishlab chiqarishning real hajmi (chizmadagi Y₁ nuqtaga qadar bo’lgan hajm)ni o’z ichiga oladi. YAni, bu oraliqda mamlakatdagi mavjud ko’plab ishlab chiqarish quvvatlari, mashina, uskuna va ishchi kuchi ishlab chiqarishga jalb etilmaydi yoki ulardan to’liq foydalanilmaydi. SHunga ko’ra, mazkur resurslarning ishlab chiqarishga jalb etilishi narx darajasiga hech qanday tasir ko’rsatmaydi. Bu oraliqda ishlab chiqarish real hajmi qisqarganda ham tovar va resurslar narxi eski darajada qoladi. SHunday qilib, yotiq kesmada narx darajasi o’zgarmagan holda milliy ishlab chiqarish hajmini oshirish imkoniyati mavjud.
II. Oraliq kesma. Y va Y_t nuqtalar orasidagi mazkur kesma milliy ishlab chiqarish real hajmining ko’payishi narx darajasining o’sishi bilan birga borishini ko’rsatadi. Bu ishlab chiqarishning to’liq quvvat bilan ishlay boshlaganidan, korxonalarning ancha eski va kam samarali uskunalardan foydalana boshlaganligidan guvohlik beradi. Ishlab chiqarish hajmining kengayib borishi bilan qo’shimcha ishchi kuchi ham ishga jalb qilinadi. SHu barcha sabablarga ko’ra mahsulot birligiga qilinadigan xarajatlar ortadi, korxonalar ishlab chiqarishining rentabelli bo’lishi uchun tovarlarga ancha yuqori narx belgilaydi. SHu sababli oraliq kesmada milliy mahsulot real hajmining ko’payishi narxlarning o’sishi bilan birga boradi.
III. Tik kesma. U bazida «klassik» kesma deb ham atalib, iqtisodiyot o’zining to’liq yoki tabiiy darajasiga erishganligini ko’rsatadi. Bunda iqtisodiyot ishlab chiqarish imkoniyatining shunday nuqtasida (chizmadagi Y_t nuqta) joylashadiki, bunda qisqa muddatda ishlab chiqarish hajmini yanada kengaytirishga erishish mumkin emas. Iqtisodiyot to’liq quvvat bilan ishlay boshlaganligi sababli narxning to’xtovsiz oshib borishi ham ishlab chiqarish real hajmining ko’payishiga olib kelmaydi. Qisqacha aytganda, bu kesma milliy ishlab chiqarish hajmi doimiy bo’lib qolishi, narx darajasi esa o’zgarishi mumkinligini ko’rsatadi.
Yalpi taklif hajmiga tasir qiluvchi omillar. Yalpi taklifga narxdan tashqari bir qator omillar tasir ko’rsatadi. Bu omillardan bir yoki bir nechtasining o’zgarishi Yalpi taklifning o’zgarishiga sabab bo’ladi. Yalpi taklifning narxdan tashqari bu omillari bitta umumiy xususiyatga ega: agar ular o’zgarsa, mahsulot birligiga to’ĝri keluvchi ishlab chiqarish xarajatlari ham o’zgaradi. Natijada Yalpi taklif egri chiziĝi joyini o’zgartiradi.