21. Ichki sekretsiya bezlarining yoshga bog’liq xususiyatlari

49.Vegetativ nerv sistemasi.
Vegetativ nerv sistemasi ichki organlar, qon tomirlari, yurak muskuli, terining silliq muskullari va bezlarni nerv bilan ta’minlaydi. Bu nerv sistemasi simpatik va parasimpatik qismlarga bo‘linadi. Simpatik va parasimpatik nerv sistemasi organlar funksiyalariga qarama qarshi ta’sir etadi. Masalan, simpatik nerv sistemasi ta’sirlanganda yurakning qisqarishlari soni va kuchi ortadi, qon tomirlari torayadi, me’da ichak yo‘lining harakat funksiyalari susayadi, ko‘z qorachig‘i kengayadi, moddalar almashinuvi tezlashadi. Parasimpatik nerv sistemasi ta’sirlanganda esa yurakning faoliyati susayadi, ba’zi qon tomirlari kengayadi, me’da ichak yo‘lining harakat funksiyalari ortadi, ko‘z qorachig‘i torayadi. Vegetativ nerv sistemasining ishini bosh miyaning turli sohalari va bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog‘i boshqaradi. Vegetativ nerv sistemasi ham o‘z navbatida bosh miya faoliyatiga ta’sir ko‘rsatadi. Yangi tug‘ilgan bolada yurak daqiqasiga 120-140 marta qisqaradi, yosh ortgan sari yurak qisqarishlari soni siyraklashadi. Vegetativ nerv sistemasi ishining rivojlanishi harakatlarning rivojlanishiga bog‘liq, chunki skelet muskullarining qisqarishi reflektor ravishda yurak faoliyatiga, ovqat hazm qilinishiga, nafas olishga, siydik ajralishiga, qon bosimi ortishiga sabab bo‘ladi va hokazo. Ekstremal (favqulodda) sharoitda vegetativ nerv sitemasi tashqi ta’sirlarga javob berib, ayniqsa, turli emotsional reaksiyalarda qon aylanishi, nafas olish, hazm qilish, ayirish, ichki sekretsiya organlarining funksional holatini o‘zgartirish xususiyatiga ega. Bunda yurak ritmi, nafas olish tezlashadi, ter ajralishi, almashinuv jarayonlari va shu kabilar kuchayadi. Vegetativ nerv sistemasining organizm ichki muhiti turg‘unligini saqlashdagi roli ayniqsa muhim. Masalan, havoning isishi, ter ajralishning kuchayishi, periferik qon tomirlar sistemasining kengayishi isssiqlik ajralishi bilan kechadi. Bularning hammasi tana haroratini bir xil darajada tutib turishga imkon beradi va organizning isib ketishiga yo‘l qo‘ymaydi. Simpatik nerv sitemasi markazlari orqa miyaning ko‘krak va bel bo‘limlarida, parasimpatilk nerv sitemasining markazlari esa o‘rta miyada, bosh miyaning uzunchoq miya bo‘limlarida va orqa miyaning dumg‘aza bo‘limida joylashgan.Vegetativ nerv sistemasini gipotalamus, qo‘ng‘ir tana va miya o‘zagining to‘rsimon tuzilmasida joylashgan markazlar idora qilib turadi. Gipotalamus katta yarim sharlar po‘stlog‘iga tobe bo‘lgan vegetativ markaz hisoblanadi.