|
Ellinistik va mahalliy madaniyatlarning o ‘zaro aloqasi. Y unon-B aqtriya
davlati davridagi m adaniyat ellinizm va m ahalliy xalq m adaniyatining o ‘ziga
xos, ya’ni iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, m adaniy-m a’naviy hayot va m afkurada
ellinizm va mahalliy xalq madaniyatlarining uyg‘uniashuvi tarzida ro‘y bergan.
Mahalliy badiiy uslub natijasida yaratilgan buyum lar: oltin va kum ush kosa,
lagan, medalonlarga turli xil afsonalar, m arosim lar, bayramlaming elem entlari, xudolar, o ‘simlik va hayvonlar tasviri tushirilgan. X udolardan Anaxita va Mitra, olma ushlab turgan ona va chavandoz haykallari yaratilgan.
1. Ziyoyev A. 0 ‘zbek davlatchiligi tarixi. - T., 2000, 39-bet. Yunon-Baqtriya san’ati. Yunonlar o'z san'atlarining hukmronligiga erishishga harakat qildilar. Natijada mahalliy xalqning, ayniqsa, shahar aholisining doim iy
ko‘z o ‘ngida namoyon bo‘lib ruruvchi va yunoncha ruhni sezdirib turuvchi san ’atturlari: arxitektura, haykaltaroshlik va tasviriy san'atga mahalliy xalqning diniy e'tiqodi va ruhiyatiga chuqurroq kirib borish maqsadida yunon xudolariga e'tiqod qilishni yoyishga alohida e'tibor berdilar, yunoncha uslub asosida qurilgan shaharlami bunyod etdilar. Bu shahariar jumlasiga hozirgi shimoliy Afg‘oniston hududidagi qadimgi Oyxonum, hozirgi Tojikiston hududidagi qadimgi Saksanoxur va Taxtisangin, hozirgi 0 ‘zbekiston hududida qurilgan qadimgi Dalvarzintepa, shuningdek, Yerqo‘rg‘on Aleksandriya esxata (chekka Aleksandriya) va boshqa shaharlami kiritish mumkin. Mazkur shahariar arxitekturasida yunonlaming loniy va Korinfcha uslublandan, bazalt ustunlar, ustunlam ing muqamas qismida ak an f yaproqlari, palm etta tasvirlaridan keng foydalandilar. Bu sa’y-harakatlar, birinchidan, m ahalliy xalqning haykaltaroshligi, arxitekturasi, tasviriy san’ati vabadiiy hunarmandchiligiga o ‘z ta'sirini ko‘rsatgan bosa, ikkinchidan, mahalliy xalq san’atining rivojlanishiga sabab bo'ldi. Ellinistik san’atning mahalliy xalq san'atiga ko'rsatgan ta’siri, eng avvalo,
mahalliy san’atkorlam ing ellinlar san'atidan andaza olishi, ya'ni unga taqlid qilishi shaklida (yuqori qismida haykalning bosh qism i o ‘m atilgan, Zevs va Dionis haykallari tagliklari, Afrodita haykallarining topilishi), ikkinchidan, yunonlar san'atiga m ahalliy san'atkorlarning ijodiy yondashuvlari shaklida
(GerakI, Afma va Nikalaming sopoldan yasalgan terrakota haykalchalari) ko'zga tashlanadi.
Yunon arxitekturasi uslublari binolam ing tashqí ko‘rinishlarida ham o ‘z ifodasini topgan. Ayniqsa, binoning devor peshtoqlarida piram on (peshtoqda naqsh yoki bo‘rtm a haykalchalar)dan foydalanilgan. Masalan, K o‘hna Ayritom
shahri xarobalari o ‘rganilganda, bino peshtoqida ishlatilgan 7 ta piram on
topilgan. Bu piram onlarda qo‘shnay, chiltor, ud, hind nog‘orasi chalayotgan
sozandalar, qo‘llarida gulchambar, meva va idishlar ko‘tarib ketayotgan yigit
va qizlaming b o'rtm a (relyefli) haykallari tasvirlangan. Yunon-Baqtriya davlatida nafaqat arxitektura, haykaltaroshlik va tasviriy san'at taraqqiy etgan. balki teatr va musiqa san’atlari ham ancha rivojlangan. Bunga misol tariqasida Baqtriya hududidagi Oyxonum shahri xarobalari tagidan topilgan
bir nechta teatr qoldiqlarini ko'rsatish m um kin. Bu teatrlarda yunonlar
tragediyalari sahnalashtirilgan. M ahalliy aholiga tushunarli bo‘lisííi uchun
tragediyalar namoyishida ko'proq «maskars» (niqob) va «mimo (so‘zsiz harakat)
uslublaridan foydalanganlar. Raqs, ko‘zbo‘yamachilik, masxarabozlik, akrobatik
harakatlar va musiqa spektakllaming m uhim elem entíari hisoblangan.
Amaliy bezak san’atida ko'proq afsonaviy ramzlardan foydalanilgan. Binoning
m uqam as qismiga sherlar, yirtqich qushlar, burgut yoki arslon boshli, arslon
gavdali bahaybat qanotli maxluq — grifonlar, idishlar sirtiga esa turli hayvonlar
tasviri tushirilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, eramizdan awalgi III asrdan to Kushonlar davrigacha bolgan nzoq davr davomida qadimgi Baqtriya madaniyatining
Тарихий далиллар
Амударё хазинаси
Турли манбааларнинг маълумот беришича ушбу хазина 177, 182 ва 185 дона олтин ва кумиш буюмлардан иборат, баъзан уларнинг сони 200 донага етади деган манбаалар ҳам бор. Тилла тангаларга келсак, уларнинг сони барча манбааларда 1 минг 300 дона деб қайд этилган.
Ушбу иборани баъзи бир илмий-оммабоп рисолаларда, санъат асарлари ёки заргарлик санъати намуналари фото-алманахларида учратган бўлишингиз мумкин. Агарда сиз қадимий маданиятлар тарихига, археология ва нумизматикага қизиқадиган бўлсангиз, бу ибора сизга яхши таниш бўлиши керак. Европада бу ибора – «Окс хазинаси» деб юритилган, негаки Амударё юнон манбааларида «Окс» деб юритилган. Амударё соҳилларидан топилган, тилла ва кумушдан ишланган заргарлик буюмлари, идиш-товоқ, қурол безаклари, одам ва турли ҳайвонлар шаклидаги ҳайкалчалар мажмуаси ва тилла тангалардан иборат хазина тўғрисида сўз юритмоқчимиз. Хоразмнинг қадимий тарихи ва ҳозирги куни бевосита Амударё билан боғлиқ. Ушбу хазина Амударёнинг юқори оқими соҳилларида топилган бўлса-да, бу мавзу бизларни қизиқтирмай қолмайди. Амударё хазинаси тўғрисидаги илмий-оммабоп адабиётларда ва интернет тармоғида жойлаштирилган маълумотларни ўрганиб чиқдик ва қуйидагиларни эътибрингизга ҳавола қиламиз.
Турли манбааларнинг маълумот беришича ушбу хазина 177, 182 ва 185 дона олтин ва кумиш буюмлардан иборат, баъзан уларнинг сони 200 донага етади деган манбаалар ҳам бор. Тилла тангаларга келсак, уларнинг сони барча манбааларда 1 минг 300 дона деб қайд этилган.
Аксарият энциклопедик луғатларда ва уларнинг электрон нусхаларида қуйидагича қисқагина маълумот берилган:
Do'stlaringiz bilan baham: |
