2021, Maxsus son “pedagogik mahorat” ilmiy-nazariy va metodik jurnal issn 2181-6883

Muhokamalar va natijalar.
Bizning mazkur tadqiqot ishimizni bajarish davomida sinovdan oʻtkazgan 
va oʻzimiz samarali deb hisoblagan usullardan yana biri haqida toʻxtalib oʻtamiz. Mazkur ish uslubi 
boshqalaridan amaliy malakalarga tayangan holda talabalarda ishlash koʻnikmalarini shakllantirishni koʻzda 
tutadi. Buning uchun “Dirijorlik sinfi”da egallangan bilimlarga tayangan holda xor jamoasi bilan ishlash 
(xorga dirijorlik qilish) yoki xuddi xor bilan ishlashga yaqin sharoitni sinfda yaratish kerak. Bunda bir talaba 
dirijor, qolganlar xor ishtirokchilari sifatida qatnashadilar. Dastlabki mashg’ulotlarda talabalar navbat bilan 
oʻqituvchining bevosita koʻmagida bajariladigan vazifalarni ketma-ketligi asosida tanlangan asarni xorga 
oʻrgatish, dirijorlik qilishga kirishadilar. Bunda ovoz sozlash, asarni e’lon qilish, nota yozuvidagi ovoz 
partiyalarini xor jamoasi ishtirokchilariga tarqatish, konsertmeystr joʻrligida ovoz partiyalari bilan ishlash, 
soʻngra 1-2-ovozni qoʻshish, asarni kichik qismlarga boʻlib ishlash, auf takt, nafas, ijroni boshlash, 
choʻzimlarda ushlab turish, konsertmeystrga, soʻngra xorga koʻrsatish barchasini oʻqituvchi nazoratida 
bajariladi. Bu jarayon davomli tarzda amalga oshirilganda eng samarali usul boʻlib, asta-sekinlik bilan talabani 
xor bilan ishlash, xor ijrosini boshqarish, nazorat qilish, xor va musiqani eshitish, oʻz harakatlarini xor 
ishtirokchilariga tushunarli boʻlishi, oʻz xatti-harakatini nazorat qilish, yutuq va kamchiliklarini sezish va 
kelgusi mashg’ulotlarda ularni bartaraf etish ustida mustaqil ishlashlariga katta yordam beradi.

---

“PEDAGOGIK MAHORAT” ILMIY-NAZARIY VA METODIK JURNAL 2021, Maxsus son
 
10 
Bunday usulda ishlaganda talabalarda ijodiy tasavvur va taqqoslash malakalari yaxshi rivojlanadi. 
Musiqa oʻqituvchisi uchun asar nota yozuvini (matnini) qog’ozdan oʻqish (chitka s lista) juda muhimdir. 
Dirijorlik sinfida ham bunga alohida etibor qaratiladi. Tanlangan asarlarni qog’ozga qarab oʻqishni doimiy 
ravishda mashq qilib borish kerak boʻladi. Bunda talabalar nota matnini solferino uslubida koʻz bilan taxminan 
kuzatib tanishadilar, bunda tezlik, ladotonal reja, oʻlchash, asarning ohangdorlik xususiyatlari (kuy tuzilmasi), 
ritmika mustaqil yoki oʻrnini bosuvchi joʻr ovoz shakllar farq qiluvchi yoki takrorlanuvchi iboralarni 
aniqlaydilar. 
Pedagog talabalar oldiga turli oʻquv vazifalarini qoʻyadi, alabatta, bunda ularning bilimi, koʻnikma va 
malakalar saviyasi, tayyorgarliklari, musiqa asarning murakkablik va qiyinchilik holatlari hisobga olinadi. 
Oʻquv vazifalarining murakkablashuvi musiqa materialining xususiyatlari bilan bog’liq. Og’ir (sust), 
oʻrtacha (moʻtadil), tez, joʻshqin sur’atdagi asarlarni oʻqish, bir ovozli, ikki ovozli, uch ovozli, koʻp ovozli, 
ikki ovoz partiyasining joʻrnavozligini bayon qilishning sodda yoki murakkabligi bilan bog’liq boʻladi. 
Xor asariga dirijorlik qilish samarali jarayon boʻlib, badiiy obraz va ijrochilikka sekin-astalik bilan kirib 
borishdir. Xor asarlari koʻpincha she’riy matnga yoziladi, shuning uchun uni oʻqiyotgan vaqtda mazmunining 
g’oyaviy emotsional ma’nosini his etish kerak. 
Asar bilan umumiy tanishuvdan soʻng, uni oʻrganish rejasi tuziladi. Asarni oʻrganishda dastlab uni 
tasavvur qilish bilan notalarni kuylaydilar. Bu esa vokal partiyaning ovozini ichki eshituv va hissiyot bilan 
eshitishga yordam beradi. Ba’zi hollarda talabalarning qiziqishlarini oshirish maqsadida asarni pedagogning 
oʻzi ijro etib berishi mumkin. Lekin, iloji boricha bunga talabani koʻproq jalb qilish kerak. 
Asarni toʻlaqonli oʻzlashtirish uchun uni yod olish ham muhim omillardandir. Asarni tez eslab qolish, 
ya’ni yod olishda shakl tahlili, musiqada ma’nodorlik bag’ishlovchi vositalarni his qilish, musiqiy material va 
badiiy obraz mantiqining rivojlanishini oʻz ichiga oladi. Har bir qismni takrorlash, ijro etish yodda saqlab 
qolishni tezlashtiradi. Bu oʻrinda beriladigan topshiriqlar alohida oʻrin tutadi. Quyida shunday topshiriqlar 
namunasini keltiramiz: 
1.
Fortepianoda birinchi jumlani ifodali qilib ijro eting, chaling, chalish jarayonida musiqiy matnni 
eslab qoling, birinchi jumlani yoddan chalib bering. 
2.
Partiturani chaling va solferinolash bilan partiyalarni kuylab bering, yana bir bor kuylab bering, 
solferino qiling, soʻzlarni yoddan kuylang va chalib bering.