Bog'liq 362 1 A3011398477DCFCEC93564A0FB670C108DCB6C7A
“PEDAGOGIK MAHORAT” ILMIY-NAZARIY VA METODIK JURNAL 2021, Maxsus son 12
Amaldagi vazifalarning mohiyati jarayonning rivojlanish mantig’ida ochib berilgan musiqiy asarlarning
mazmunini anglashdan iborat. Musiqiy obyektivlik toʻg’risida amalga oshirilgan bilimlar asosida boʻlajak
musiqachi-sozanda bastakor rejasini badiiy jihatdan ishonchli tarzda aks ettirish imkoniyatiga ega boʻladi.
Muvafaqqiyatga yoʻllovchi vazifalar tizimining vazifasi boʻlajak sozandaning tafakkurlash qobiliyatini
shakllantirish va ehtiyojini rag’batlantirish, shuningdek, chilg’u ijrochiligiga oid musiqiy lug’atni toʻplash
uchun turli xil musiqiy ma’lumotlarni taqdim etishdir. Shuning uchun har bir vazifa uslubi, janri, shakli va
murakkabligi darajasi jihatidan xilma-xil boʻlgan musiqa asarlari asosida muammoli vaziyat shaklida tuzilgan
boʻlishi kerak.
Shunday qilib, progressiv topshiriqlar tizimi bevosita didaktik maqsadlarga mos keladigan samarali va
ijodiy topshiriqlardan iborat. Mahsuldor vazifalar bastakor niyatiga mos keladigan badiiy obrazni musiqa
tovushlari bilan toʻg’ri ifoda etish yoʻllarini izlash va aniqlashni oʻz ichiga oladi. Tegishli vazifalarini hal
qilishning natijasi musiqa asarini ifodali eshitish va obrazli tasvirlar darajasida ijro etish boʻlib, ular har doim
oldindan taxmin qilinadigan va ma’lum miqdordagi variantlar bilan cheklangan. Mahsuldor vazifalar musiqiy
materialga kerakli bilim darajasini yaratadi, bu esa oʻz navbatida keyingi ijodiy vazifalarda amalga oshiriladi.
Boʻlajak sozanda-musiqachining cholg’u ijrochiligi, jumladan, ansambldagi musiqiy ijro tayyorgarligi
sharoitida ijodiy vazifalar musiqiy asarning badiiy qiyofasini mujassamlashtirishi bilan bog’liq boʻlishi kerak.
Bular ochiq tuzilishga ega vazifalardan iborat boʻlib, asosan ijro muammolarini hal qilishning “koʻp
variantligi”ga ega, bu esa musiqiy asarning badiiy ijrosini har doim boshqa ijrochilar yaratgan talqinlardan
farqli oʻlaroq, individual ravishda hal qiladi. Ijodiy vazifalar nafaqat ongli, balki ongsiz tajribaga, intuitivlikka
tayanishni oʻz ichiga oladi, shuningdek, musiqa asarini ijro etish boʻyicha bajarilayotgan ish va ijodkorlik
mexanizmlarini amalga oshirishga hissiy-qiymat munosabatini, ijodiy tasavvurni talab qiladi. Biroq, musiqiy
obrazning mujassamlashuvi har doim musiqa asariga tegishli vazifalar asosida aniqlangan uslubiy, janr va
shaklni musiqaviy tovushlar bilan toʻg’ri ifoda etishni shakllantirish tufayli obyektiv asosni oʻz ichiga oladi.
Shunday qilib, boʻlajak sozandaning ishi musiqiy tafakkurini shakllantirish izlanuvchan ijodiy jarayon sifatida
tashkil etiladi.
Progressiv vazifalar tizimi orqali amalga oshiriladigan boʻlajak sozanda- musiqchining badiiy obrazni
musiqiy tovushlar bilan toʻg’ri ifoda etish boʻyicha tafakkurini shakllantirishning birinchi bosqichida
foydalanilgan muammoli vaziyatlar musiqiy obyektivlikning barcha elementlari bilan oʻzaro bog’liqlikda,
musiqa tilining ta’sirchanlik ma’nosiga va shakl-jarayonning rivojlanish mantig’iga ta’sir qiladigan
xususiyatlarini tushunishga qaratilgan boʻlishi kerak.
Ansambl ijrochilarining badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan toʻg’ri ifoda etish boʻyicha tafakkurini
shakllantirishning
ikkinchi bosqichi oʻquv materiali shaklida tafakurlash harakatlarini shakllantirishdir. Ushbu
bosqichda talabalarning ansambldagi ijro faoliyati, jumladan, badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan toʻg’ri
ifoda etish boʻyicha tafakkurlash algoritmi bilan bog’liq.
Badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan toʻg’ri ifoda etish boʻyicha tafakkurni shakllantirish algoritmi -
bu taqqoslash, umumlashtirish va taxmin operatsiyalari toʻplami boʻlib, uning yordamida tasavvurning
shakllanishi, idrok etish va intellektual harakatlari amalga oshiriladi. Badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan
toʻg’ri ifoda etish boʻyicha tafakkurni shakllantirish algoritmi musiqa ijrochiligiga oid harakatlarning
yoʻnaltirilgan tizimida muhim rol oʻynaydi, chunki musiqiy tovush obyektivligini ijrochi ongida hissiy
koʻrinishida aks ettirish oʻziga xos mexanizmdir.
Badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan toʻg’ri ifoda etish tafakkurini shakllantirishning ikkinchi
bosqichida talaba oʻzi tomonidan osongina aniqlangan, diqqatga sazovor joylar tizimi bilan shartlangan
musiqiy material elementlarini diqqat bilan tinglash, taqqoslash, umumlashtirish va taxmin qilish bilan
shartlangan musiqa asarini ijro etadi. Belgilangan belgilar - bu asar mazmuninidagi oʻzaro bog’liqlik va oʻzaro
aloqadorlikda boʻlgan musiqiy obyektivlikning oʻziga xos elementlaridir.
Agar birinchi bosqichda koʻrsatmalar oʻqituvchi tomonidan belgilanadigan boʻlsa, keyingi bosqichda
tajriba va bilish usulining rivojlanishi, musiqiy savodxonlik toʻplamining oʻzlashtirib borilishi boʻlajak
sozandaning oʻz fikrlarini mustaqil ravishda maqsadga yoʻnaltirish qobiliyatini oʻstiradi.
Musiqiy “til”ning g’oyaviy ma’nosi, asardagi badiiy-musiqiy ifodalilik - his qilish, tushunish qobiliyati
orqali aniqlanadi. Zero, badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan toʻg’ri ifoda etish tafakkurini shakllanib borishi
jarayonida ansambl ijrochisida boshlang’ich darajadagi musiqiy-eshitishga mos va cholg’u asbobida,
ansamblda ijro etish malakasi ham shakllanib boradi. Stereotipik sezgi talablari boʻyicha musiqani bunday
tushunish asar mazmun-mohiyatiga oid oʻziga xos tafakkurni shakllantirish uchun zaruriy shartdir.
Demak, ikkinchi bosqich musiqa asarlarini mustaqil ijro etuvchi qobiliyatni yaratishga qaratilgan
vazifalarni oʻz ichiga olishi kerak. Bundan tashqari, ikkinchi bosqich musiqiy va ijodiy jarayonni talabalar
tomonidan yetarli darajada intonatsion va uslubiy tushunishning asosi sifatida musiqiy va ijodiy jarayonni
modellashtirish qobiliyati bilan bog’liq ikkinchi darajadagi murakkab vaziyatlarni oʻz ichiga olishi kerak.
