2019 O‘qish oxi

Qish  ham  chiroyli
Quddus  Muhammadiy
Hay-hay,  ko‘rkam  qish,
Qorlari  kumush.
Guppa-guppa  qor
Bo‘ralab  yog‘ar.
Sovuq  chirsillar,
Suv,  muz  qirsillar,
http://eduportal.uz

---

78
G‘uborsiz  havo
Jonlarga  davo.
Tanlar  ham  qaynoq,
Hamma  yoq  oppoq.
Daraxtlar  go‘zal,
Shoxlarni  bezar.
Qor  doka  yo‘rgak,
Novdalar  go‘dak.
Uyquda  mizg‘ib
Yel  esar  izg‘ib.
Tarnov,  bo‘g‘otda
Sumalak  katta.
Osilib  qator
Shag‘amdek  qotar.
Bir  gala  chumchuq
Hovlida  chirq-chirq.
Pir-pir  uchishar,
Tomga  qo‘nishar.
Anhor  suvi  muz,
Qora  tikan  tuz
Singari  rangi.
O‘ynashib  yangi
Besh-o‘nta  bola,
O‘quvchi  sara,
Yaxmalak  otib,
Qor-muzga  botib,
Ketdi  tarqashib,
Tepadan  oshib.
Hay-hay,  ko‘rkam  qish,
http://eduportal.uz

---

79
Qorlari  kumush.
Guppa-guppa  qor,
Bo‘ralab  yog‘ar.
1.  She’rni  ifodali  o‘qing.
2.  She’rda  tabiat  manzarasi  qanday  tas-
virlangan?
3.  „Tarnov“,  „bo‘g‘ot“,  „sumalak“  so‘zlarining
ma’nosini  izohlang.
Bosh  qomus  kitobimiz
Dilshod  Rajab
Kitoblar  ko‘p  dunyoda,
Barchasidan  ziyoda,
Nur  sochar  misli  oftob,
Bizning  bosh  Qomus  kitob!
Har  so‘zida  ming  ma’no,
Ham  mehr,  ham  qudrat  jo,
Qadrlidir  doimo,
Bizning  bosh  Qomus  kitob!
Adolatdan  so‘zlaydi,
Ezgulikni  ko‘zlaydi,
Teng-tenglikni  istaydi,
Bizning  bosh  Qomus  kitob!
Huquqimiz  qalqoni,
Erk,  baxtimiz  posboni,
Insoniylik  dostoni,
Bizning  bosh  Qomus  kitob!
http://eduportal.uz

---

80
Dadil  bo‘l,  men  bor,  deydi,
Senga  madadkor,  deydi,
Qonun  ustuvor,  deydi,
Bizning  bosh  Qomus  kitob!
1. She’rni  ifodali  o‘qing.
2. Qomusimiz  nimalar  haqida  so‘zlar  ekan?
Qomusimiz  nima  uchun  kerak?
3.  She’rning  oxirgi  bandi  mazmunini  tushuntiring.
She’rni  yod  oling.
Qish  ertàgi
Àzizà  Àhmådîvà
(Ertak)
1
Hàvî  sîviy  bîshlàbdi.  Sîvuqdàn  dir-dir  qàl-
tiràshàyotgàn  Tipràtikàn,  Qizilishtîn,  Quyon  bir
jîygà  yig‘ilishib,  suhbàt  qurishibdi.
– Mån  qilàdigàn  ish  qîlmàdi,  endi  dàm  îlà-
màn,  –  debdi  Qizilishton.
– Nimàlàr  dåyapsàn,  hîy  o‘rmîn  shifîkîri?  –
dåbdi  ungà  Quyon.  –  Nàhîtki  endi  håch
kimgà  kåràging  bo‘lmàsà?
– Vîy,  vîy,  vîy!  Shunàqà  hàm  sîvuq  bo‘là-
dimi?  Endi  qàyårdà  jîn  sàqlàymiz?  –  dåya
bàrîqdum  Tulki  kålib  qîlibdi.  Tulkini  ko‘rgàn
Quyonning  jîn-pîni  chiqib  kåtibdi.
Shu  pàyt  Qizilishtîn:
– Kålinglàr,  bir  bîshpànà  topàylik.  Qishgà
http://eduportal.uz

---

81
kåràkli  hàmmà  nàrsàni  uygà  tàshib  îlàmiz-dà,
yashàyvåràmiz,  –  dåbdi.
– Yaõshi  tàklif.  Låkin  sizlàrning  qishgà g‘àm-
làgànlàringizni  biz,  tulkilàr  yåya  îlmàymiz.  Biz-
gà  tîvuq,  quyon,  qush  go‘shti  kåràk,  –  Tulki
shunday  dåbdi-dà,  ko‘zlàrini  surbåtlàrchà  Qizil-
ishtîngà  qàdàbdi.  So‘ng  sàl  nàrirîqqà,  quyuq-
rîq  butàlàrning  îràsigà  kirib  îlibdi.  Qizilishtîn
hàm  qàltiràb,  qo‘nib  turgàn  butîg‘igà  màhkàm-
rîq yopishib  îlibdi  và:
– Yegulik  hàqidà  kåyin  o‘ylàb  ko‘ràrmiz.  Hîzir
bîshpànà  màsàlàsini  hàl  qilàylik,  –  dåb  Qu-
yongà  o‘girilibdi.
2
Quyonlàr  yig‘ilishibdi.  Tulki  hàm  àyyor  do‘stlàri
bilàn  shu  yårgà  kelibdi.  Ulàr  birgàlikdà  bîsh-
pànà  qidirà  bîshlàbdilàr.
Tulkilàrdàn  biri  bîshqàsining  qulîg‘igà  shi-
virlàbdi:
– Qîrnim  rîsà  îchdi-dà,  kål,  mànà  bu  qu-
yonlàrdàn  bir-ikkitàsini  màzà  qilib  tushiràylik.
– Yo‘q,  yo‘q,  birîz  chidàsh  kåràk.  Kåyin
hàmmàsi  o‘zimizniki  bo‘làdi, –  dåbdi  bîshqà
Tulki.
Nihoyat,  hàyvînlàr  bir  g‘îr  tîpishibdi.  G‘îr
kichikrîq  ekàn,  bu  quyonlàrgà  yoqib  tushibdi.
– Yaõshi  jîy  ekàn,  fàqàt  biz  sig‘àmiz,  bîlàlàri
bilàn  Tipràtikàngà  hàm  jîy  tîpilib  qîlàdi.  Birîq
6 – O‘qish  kitobi,  3- sinf
http://eduportal.uz

---

82
Tulkiõîn  bilàn  do‘stlàri  o‘zlàrigà  bîshqà  jîy
tîpishlàri  kåràk,  shåkilli,  –  dåbdi  Quyon.
Quyonning  gàpigà  Tulkining  jàhli  chiqibdi.
Àmmî  jàhli  chiqqànini  såzdirmàbdi.
– G‘îrni  biz  hàm  izlàshdik.  Quyonlàr  birîz
siqilishsà,  jîy  hàmmàmizgà  yåtàdi,  –  dåbdi
Tulkivîy.
– Yaõshisi,  g‘îrgà  sizlàr  àvvàl  kirib  ko‘ring-
làr,  sig‘sànglàr  sizlàrniki,  –  dåbdi  Quyon.  Bu
gàp  tulkilàrgà  mà’qul  kålibdi.  Ulàr  g‘îrgà  ki-
rishibdi. Qànchà siqilishmàsin, tulkilàrning hàm-
màsi  g‘îrgà  sig‘màbdi.  Buni  ko‘rgàn  Tipràtikàn
tulkilàrgà  qàràb:
– Quyonning  gàpi  to‘g‘ri.  Sizlàr  o‘zingizgà  jîy
tîpishingiz  kåràk,  bîshqà  ilîj  yo‘q,  –  dåbdi.
http://eduportal.uz

---

83
1.  Jînivîrlàr  nimà  hàqidà  suhbàtlàshibdi?
2.  Tulkilàr  qanday  ayyorlik  qilmoqchi  bo‘lishibdi?
Ertàkning  1 – 2- qismini  rîllàrgà  bo‘lib  o‘qing.
3
Tulkilàr bîshqà chîrà tîpîlmàbdilàr. To‘plàni-
shib,  shivir-shivir  bîshlàbdilàr.  Tulkilàrning  biri:
– Rîzi  bo‘làvåràylik.  Hîzirchà  tîpgàn-tutgàn-
làrini  g‘îrgà  tàshib,  eshikni  bårkitib  o‘tirà-
vårishsin,  –  debdi.
– Birdàn hujum qilàmiz, hàmmàsini qo‘lgà  tu-
shiràmiz,  –  dåbdi  ikkinchi  Tulki.
Màslàhàtgà  bårilib  kåtgàn  tulkilàr  dàràõtdàgi
Qizilishtînni  såzmày  qîlibdilàr.  O‘rmîn  shifîkîri
tulkilàrning  hiylàsidàn  Tipràtikànni  õàbàrdîr  qi-
libdi.
– Båkîrgà  shivirlàshmàyotgàn  ekàn-dà! –  dåb-
di  Tipràtikàn  Qizilishtîngà  ràhmàt  àytib. –Yaõ-
shiyam  bizni  õàbàrdîr  qilding.  Båchîrà  qu-
yonlàr  àyyorlàrning  qo‘ligà  tushishlàrigà  sàl  qî-
libdi-ya!
4
Tipràtikàn  quyonlàrni  qutqàrish  yo‘lini  o‘ylày
bîshlàbdi.  U  quyonlàrdàn  birini  g‘îrgà  kiritibdi
và  tuynuk  bîr-yo‘qligini  bilib  chiqishni  àytibdi.
Quyon  tàshqàrigà  îchilgàn  kichikrîq  tuynuk
bîrligini  bilib  chiqibdi.
http://eduportal.uz

---

84
Shu  pàyt  bàrîqdum  kålib:
– Biz  rîzimiz.  Màyli,  bu  bîshpànà  quyon
do‘stlàrimizgà  bo‘là  qîlsin.  Biz  tàshqàridà  g‘îr-
ni  qo‘riqlàb  yashàyvåràmiz,  –  dåbdi.
Quyonlàr  rîzi  bo‘lishibdi.  Tipràtikàn  esà  qu-
yonlàrgà tuynukdàn tåzrîq chiqib kåtishni ishî-
rà bilàn tushuntiribdi.
Quyonlàr  g‘îrgà  kirib,  yashirin  yo‘ldàn  chi-
qib  kåtà  bîshlàbdilàr.  Quyonlàrning  îõirgisi
chiqib  bo‘lgàch,  Qizilishtîn  Tipràtikàngà  ko‘z  qi-
sibdi.  Tipràtikàn  tulkilàrgà  g‘îrgà  kirishgà  ruõ-
sàt  båribdi.
Tulkilàr  bir-birlàrini  bîsib-yanchib  ichkàrigà  îti-
libdilàr.  Birîq  u  yårdà  håch  kim  yo‘q  ekàn.
Àldàngàn,  îch  tulkilàr  g‘àzàb  bilàn  tàshqàrigà
chiqishibdi.  Bu  hiylàni  Tipràtikàn  o‘ylàb  tîp-
gànini  dàrhîl  bilishibdi.  Ulàr  Tipràtikàngà  tàsh-
lànishibdi.  Tipràtikàn  esà  g‘ujanàk  bo‘lib  îlib,
ulàr  tîmîngà  dumàlàbdi.  Õullàs,  àyyor  bàrîq-
dum  và  do‘stlàrining  màqsàdi  àmàlgà  îsh-
màbdi.  Ulàr  shàrmàndà  bo‘lib,  jo‘nàb  qîlib-
dilàr.
– Yashàvîr,  Tipràtikàn  îg‘àyni! – dåbdi  Qizil-
ishtîn. –  Dînî  màslàhàting  bilàn  quyonlàrning
hàyotini  sàqlàb  qîlding.
– Hà,  do‘stim,  sån  hàm  kàttà  yordàm  bår-
ding,  –  minnàtdîrchilik  bildiribdi  Tipràtikàn. –
Àgàr  biz  birlàshmàgànimizdà,  àyyorlàr  ustidàn
g‘àlàbà  qilîlmàs  edik.
http://eduportal.uz

---

85
1.  Tipràtikàn  nimàgà  o‘ylànib  qîlibdi  và  qàndày
tàdbir  qo‘llàbdi?
2.  Nimà  uchun  tulkilàr  o‘z  màqsàdlàrigà
erishà  îlmàbdilàr?
3. Ertàkdà  qàndày  fàzilàtlàr  ilgàri  surilgàn?
Har  bir  qismga  mos  sarlavha  toping.
Ertàk  qàhràmînlàrigà  bàhî  båring.
Do‘sting  bilàn  dildîsh  bo‘l,
Qilàr  ishigà  qo‘ldîsh  bo‘l.
Laylak  qor
Orif  To‘xtash
Uchib  tushgan  laylak  qor,
Momiq  parga  o‘xshaydi.
To‘kilishi  maftunkor,
Munchoq,  zarga  o‘xshaydi.
Laylak  qor,  laylak  qor,
Ko‘ngillarni  yayrat,  qor!
Qo‘lim  tutsam,  kaftimga
Kapalakday  qo‘nadi.
Naqshi  hayratga  solib,
Zumda  erib  jo‘nadi.
Laylak  qor,  laylak  qor,
Mo‘jizali,  hayrat  qor!
Daraxtlar  ham  oq  rangda
Chizilganga  o‘xshaydi.
Osmonning  tegirmoni
Buzilganga  o‘xshaydi.
http://eduportal.uz

---

86
Laylak  qor,  laylak  qor,
Uchib-qo‘nib,  yayrab  qol!
Zavq  berar  bu  manzara,
Har  o‘g‘ilga,  har  qizga.
Uydan  chiqib,  singlim  ham
Aylandi  naq  Qorqizga!
Laylak  qor,  laylak  qor,
Qorqiz  kiygan  ko‘ylak  qor!
Tabiat  tasviriga  e’tibor  qarating.  Fikrlaringizni
og‘zaki  ifodalang.
She’rni  yod  oling.