|
Ca tuzlari. Calsiy barcha kislotalar bilan tuzlar hosil qiladi. Ularning barchasi suvda yaxshi eriydi hamda ulardan eng muhimlari–CaCO3 va CaSO4 hisoblanadi.
CaCO3 eng ko`p uchraydigan foydali qazilmalar qatoriga kiradi. Binokorlik toshi sifatida, shuningdek, ohak, CO2 va sement ishlab chiqarishda, metallurgiyada, qishloq xo`jaligida tuproqlarni ohaklash (kislotaliligini kamaytirish va tuproq strukturasini yaxshilash maqsadida) ishlatiladi.
CaSO4•2H2O ko`p uchraydi. Gipsni 150–1800C da kuydirish orqali oq kukun–kuydirilgan gips yoki alebastr CaSO4•0,5H2O olinadi. Agar alebastr suvga qorilsa, u tez orada qotib, yana qaytadan gipsga aylanadi:
CaSO4•0,5H2O + 1,5H2O = CaSO4•2H2O
Gips ana shu xossasi tufayli binokorlikda to`siq plita va panellar tayyorlash, turli xil buyumlardan quyma shakl va nusxalar olishda, tibbiyotda gipsli bog`lam, suvoqchilikda ohak–gipsli qorishmalar tayyorlashda ishlatiladi. Bu binokorlik mahsulotining kamchiligi suvda oz bo`lsa–da, erishidir.
Tabiatda toza suv uchramaydi: uning tarkibida doimo biror moddalar aralashgan bo`ladi. Jumladan, suv yer qobig`idagi tuzlar bilan o`zaro ta`sirlashib, muayyan qattiqlikka ega bo`lib qoladi.
Suvning qattiqligi–suvda kalsiy kationlari Ca2+ va magniy kationlari Mg2+ borligidan kelib chiqadigan xossalari to`plamidir.
Agar suvda bu kationlarning konsentratsiyasi yuqori bo`lsa, u holda suv qattiq, agar kam bo`lsa–suv yumshoq deyiladi.
Kalsiy kationlari Ca2+ kalsiyli qattiqlikni, magniy kationlari Mg2+ magniyli qattiqlikni keltirib chiqaradi. Umumiy qattiqlik kalsiy va magniyli qattiqliklardan, ya`ni suvdagi Ca2+ va Mg2+ kationlarining konsentratsiyalari yig`indisidan hosil bo`ladi.
Suvni yumshatish jarayonlariga nisbatan olganda karbonatli va karbonatsiz qattiqliklar bo`ladi. Ca2+ va Mg2+ kationlarining suvdagi gidrokarbonat ionlari HCO3– ga ekvivalent bo`lgan qismi keltirib chiqargan qattiqlik karbonatli qattiqlik yoki muvaqqat qattiqlik deyiladi. Qaynatilganda Ca2+ CaCO3 holida cho`kmaga tushadi:
Ca2+ + 2HCO3– = CaCO3↓ + H2O + CO2
Mg2+ esa gidroksikarbonat yoki Mg(OH)2 (pH>10,3 bo`lganda) holida cho`kmaga tushadi:
Mg2+ + 2HCO3– + 2OH– = (MgOH)2CO3↓ + H2O + CO2
Qattiqlikning suv qaynatilgandan keyin ham qoladigan qismi karbonatsiz qattiqlik deyiladi. U suvda kuchli kislotalarning, asosan sulfatlar va xloridlarning kalsiyli va magniyli tuzlarining miqdori bilan aniqlanadi.
K = Ca2+/20,04 + Mg2+/12,16
Bunda [Ca2+] va [Mg2+] – Ca2+ va Mg2+ ionlarining konsentratsiyasi, mg/l.
Odatda suvning qattiqligini yo`qotish uchun suvga turli xil kimyoviy moddalar bilan ishlov beriladi. Masalan, karbonatli qattiqlikni so`ndirilgan ohak qo`shish yo`li bilan yo`qotish mumkin:
Ca2+ + 2HCO3– + Ca2+ + 2OH– = 2CaCO3↓ + 2H2O
Mg2+ + 2HCO3– + 2Ca2+ + 4OH– = Mg(OH)2↓ + 2CaCO3↓ + 2H2O
Ohak bilan soda bir vaqtning o`zida qo`shilganda karbonatli va karbonatsiz qattiqlikdan xalos bo`lish mumkin (ohak–sodali usul). Bunda karbonatli qattiqlikni ohak, karbonatsiz qattiqlikni soda yo`qotadi:
Ca2+ + CO3– = CaCO3↓; Mg2+ + CO3– = MgCO3
MgCO3 + Ca2+ + 2OH– = Mg(OH)2 + CaCO3↓
Suvning qattiqligini yo`qotishning boshqa usullari ham qo`llaniladi, ulardan hozirgi vaqtda eng ko`p foydalaniladigani kationitlar ishlatishga asoslangan (kationitli usul). Tarkibida tashqi muhit ionlariga almashina oladigan harakatchan ionlar bor qattiq moddalar ionitlar deyiladi.
Ionitlar ikki guruhga bo`linadi. Ulardan biri o`z kationlarini muhit kationlariga almashtiradi va kationitlar deyiladi, boshqalari o`zining anionlarini almashtiradi va anionitlar deyiladi.
Ca2+ + Na2R = 2Na+ + CaR; Mg2+ + Na2R = 2Na+ + MgR
CaR + 2Na+ = Na2R + Ca2+; MgR + 2Na+ = Na2R + Mg2+
Gruppacha elementlarning umumiy haraktiristikasi
Gruppacah elementlari ruh kadmiy va simob 4 -6 davrning oraliq elemntlarining oraliq elementlarnig eng ohirida joylashgan d-elementlar bo’lib ularning tashqi valent faqat 2 tadan elektroni borligi uchun birikmalarda 2valentlik bo’ladi.
Bu elemntlarning qaytaruvchi xossalari asaosiy gruppachadagilarninkidan ancha zayif, buning sababi elemnt atomlarining radiusi kichikroq ionlanish potensiallari yuqoriroq bo’lishi bilan tushuntirish kerak.
Bu elemntlar mis gruppachasidagi kabi ko’plab kordinatsion birikmalar hosil qiladi.
Rux ning tabiatdagi birikmalaridan eng muximlaridan gal mey ZnCO3 dir. Metal holdagi rux kumushsimon zangori tusli, xona temperaturasida mo’rt holatga o’tadi.Metal havoda yupqa oksid yoki gidroksok karbonat tarkibli mustahkam parda bilan qoplanadi va ichki qatlamlarni karoziyadan saqlaydi. Aktivlik qatorida rux vodorodan chap tomonda joylashishga qaramay suv reaksiyaga kirishmaydi, chunki yuza qatlamda hosil bo’lgan rux gidroksid qatlami suvda erimasligi tufayli reaksiya davom ettirishni to’xtatib qo’yadi. Suyultirilgan kislotalarda rux oson eriydi.Bu metal berlliy ishqor eritmalari bilan oson reaksiyaga kirishadi va amfotil husiyatli bo’ladi. Kuchli qizdirilgan rux kislorod atmosferasida oq-yashil rangli alanga hosil qilib, rux oksid ZnO ga aylandi .
Do'stlaringiz bilan baham: |
