20-laboratoriya mashg`uloti mavzu: terpenlarni xossalarini o`rganish terpenlar

Ishning maqsadi:
terpenlarning xossalari mavzusi bo`yicha talabalarning bilimini 
oshirish.
Kerakli asbob reaktivlar:
Shtativ, p
robirka, skipidar, bromli suv, KMnO
4
0,1 N 
eritmasi, distillangan suv, KJ 0,5 N eritmasi, kraxmal kleysteri,
Ish tartibi:
Terpenlarning to`yinmaganligini isbotlash 
Probirkaga 1 ml bromli suv va 0,5 ml skipidar solinadi va ular yaxshi 
chayqatiladi. Bunda skipidar tarkibidagi terpen molekulalarining qo`shbog`ini 
uzilishi hisobiga bromning birikishi amalga oshadi. Buning natijasida sariq rangli 
bromli suv rangsizlanadi. 
Terpenlarning oksidlanishi.
Probirkaga 1 ml KMnO
4
0,1 N eritmasidan va 5 distillangan suv solinadi. 
Hosil qilingan pushti rangli eritmaga 1 ml skipidar solib yaxshilab chayqatiladi. 
Bunda skipidar tarkibidagi terpen molekulasining qo`shbog`ini oksidlash natijasida 
kaliy permanganatga xos bo`lgan rang yo`qoladi. Qo`shbog` tutuvchi 
uglevodorodlarga kaliy permanganat eritmasi ta`sirida ikki atomli spirt hosil 
bo`ladi. Bu reaksiya rus kimyogari Vagner tomonidan dastlab o`rganilganilganligi 
sababli Vagner reaksiyasi deb yuritiladi.
Terpenlar ta`sirida kislorod faolligining ortishi 
Probirkaga kraxmal kleysterining 0,5% li eritmasidan 1 ml KJ ning 0,5 N 
eritmasidan, 1 ml skipidar solib, aralashma chayqatiladi. Bir necha sekunddan so`ng, 
to`q binafsha rang hosil bo`ladi. Bromli suvning rangsizlanishi kuzatiladi.
Mavzu yuzasidan so`rovlar: 
1.
Terpenlar qanday birikmalar bo`lib hisoblanadi?
2.
Terpenlar molekuladagi izopren qoldig`i soniga qarab, qanday qatorlarga 
boʻlinadi? 
3.
Alifatik terpenlar: mirsen, gerantol, linalool, sitral formulasini yozing. 
4.
Monosiklik terpenlarga qanday birikmalar kiradi, izohlang.
5.
Bisiklik terpenlar to`g`risida ma`lumot bering va yozing. 
6.
Kamfara – qanday modda, izohlang.
7.
Terpenlarning to`yinmaganligini isbotlash tajribasini tushuntiring.
8.
Terpenlarning oksidlanishi hamda terpenlar ta`sirida kislorod faolligini ortishi 
tajribalarini izohlang.