20-laboratoriya mashg`uloti mavzu: terpenlarni xossalarini o`rganish terpenlar

 
Kamfara
- kamfan guruhining asosiy vakili, odatdagi sharoitda o`ziga xos hidli va 
achchiq ta`mli kristall modda, 175-179
0
C da suyuqlanadi, suvda erimaydi, organik 
erituvchilarda va moylarda yaxshi eriydi. U kimyoviy tuzilishiga ko`ra, terpenlardan 
karbonil guruhi bo`lganligi bilan farqlanadi. Kamfara Yaponiya va Xitoy ignabargli 
daraxtlari tarkibida uchraydigan keton bo`lib, tibbiyotda , tutunsiz porox olishda, nitro va 
atsetilsellyulozaga qo`shimcha sifatida ishlatiladi. Kamfara efir moyi tarkibidan suv bug`i 
bilan haydab olinadi. Suv soviganida kamafara kristallari cho`kmada ajraladi. 
Kamfara tuzilishini dastlab Bredt aniqlagan. U oson oksidlanib, kamfara kislota va 
oxirgi mahsulot sifatida trimetilqahrabo kislotani hosil qiladi. Sintetik kamfara pinendan 
yoki paxta moyi tarkibidagi bornilatsetatdan olinadi. Bornilatsetat borneol spirtining sirka 
kislota efiri bo`lib, paxta moyida 30-40% miqdorda uchraydi.

---

Terpenlar hosilalari funksional guruhlari tavsifiga qarab, spirtlar, aldegidlar, 
ketonlar, oksidlar, gidroksidlar, peroksidlar, kislotalarga boʻlinadi. 
Monoterpenlar zichligi 1000 kg/m
3
gacha, qaynash harorati 150—190°C, 
seskviterpenlarniki 230—300°C, diterpenlarniki 300°C dan yuqori.
Terpenlar — xushboʻy hidga ega bo`lgan uchuvchan aromatik birikmalardir. Suvda 
erimaydi, organik eritmalarda yaxshi eriydi. Barcha terpenlar 30000 dan ortiq 
birikmalardan iborat. 
Ular barcha tirik organizmlarda to'yinmagan uglevodorod molekulalari holida 
mavjud bo'lib, shuningdek, terpen va uning hosilalari gullar, mevalar, oʻsimlik bargidan 
olinadigan efir moylarining tarkibiy qismidir, oʻsimliklardan bugʻlatib, quruq haydab, 
ekstraksiyalab olinadi. Terpenlar kimyo, atir-upa, farmatsevtika, lok-boʻyoq, qogʻoz, 
sovun sanoatida keng qoʻllanadi.