1. Аmаliy mаshg’ulоt. Pоrtlоvchi modda kislorod muvozanatini hisoblash (2s)

1. Аmаliy mаshg’ulоt.
Pоrtlоvchi modda kislorod muvozanatini hisoblash (2s)
Kislorod muvozanati deb PM larda yonuvchi moddalarning (vodorod, uglerod, metallarning) to`liq oksidlanishiga gramm atomini gramm molekulyar massasiga PM ni kislorodini ortishi yoki yetishmasligiga aytiladi.
Kislorod muvozanati deb berilgan portlovchi modda tarkibida mavjud bo’lgan kislorod miqdorining shu portlovchi modda tarkibidagi yonuvchi elementlarni to’liq oksidlash uchun talab etiladigan kislorod miqdoriga aytiladi .
To’liq oksidlanish deganda vodorot bilan kislorodning reaksiyasidan suv hosil bo’lishi , uglerod bilan kislorod reaksiyasidan korbonat angidrit gazini hosil bo’lishiga aytiladi . bunda shuningdek molekulyar azot va kislorod ham ajralib chiqadi . agar portlovchi modda tarkibida metal mavjud bo’lsa portlash natijasida uning oksida ham ajralib chiqadi .
Kislorod muvozanati ulushlarda yoki foyzlarda ifodalanadi. To`liq oksidlanish deganda vodorodni suvga, uglerodni esa uglerod oksidi gazga aylanishiga aytiladi. Bunda yana molekulyar azod va kislorod ham ajraladi. Agar PM tarkibida metall modda bo`lsa bu holda oksidlanish yuqori bo`ladi.
To`liq oksidlanish reaktsiyasi:

C + O CO₂ + 396 kDj/molya

Suyuq suv holida H₂ + Q₂ H₂O + 283 kDj/molya
Bug`simon suv H<sub>2</sub> + Q H<sub>2</sub>O + 241 kDj/molya
2 Al + 1,5 O<sub>2</sub> Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub> +1671 kDj/molya
Ya`ni agar PM tarkibida C_a H_b N_c O_d Al_e bo`lsa kislorod muvozanati quydagicha bo’ladi (%):

K_m =

bu yerda 16 – kislorodning nisbiy atom massasi, M_PM – PM molekulyar massasi:
d > 2а +
kislorod muvozanati musbat bo`lsa agar:

d = 2а +

kislorod muvozanati nolga teng bo`ladi;

agar d < 2а +

kislorod muvozanati salbiy bo`ladi.

PM kislorod muvozanati (0) nolda bo`lganda maksimal enrgiya ajralib chiqadi zaharli gazlar esa minimal darajada chiqadi chiqadi.
kislorod muvozanati manfiy bo’lgan PM lar portillaganida bortlovchi modda tarkibidagi kislorod miqdoriga bog’liq holda issiqlik ajralib chiqishi kam bo’ladi va zaharli uglerod oksidi hosil bo’ladi (is gazi)
ayrim holatlarda uglerod qurimi hosil bo’lib portlash vaqtida gazlar hosul bo’lish darajasini pasaytiradi .

C + 0,5 O₂ CO + 109 kDj/mol

kislorod muvozanati Musbat bo’lgan portlovchi moddalar portlaganda energiya ajralib chiqishi kamayadi chunki bunda zaharli azot oksidi hosil bo’lib issiqlikni yutishi kuzatiladi .

0,5 N₂ + 0,5 O₂ NO -90,5 kDj/mol

1-misol: Trotil PM ning C₇H₅(NO₂)₃ kislorod muvozanatini hisoblash molekulyar massasi 227 ga teng.
To`liq oksidlanish uchun 2a + b/2 yoki 2 7 + 5/2 =16,5 kislorod atomi
Kisloroddan 6 ta atomi mavjud.
bunda:

K_M=

Javob -74 % salbiy kislorod muvozanati