2. O‘tilayotgan fanning asosiy nazariy materiali 1-mavzu: “Tilshunoslik va tabiiy fanlar” fanining o’rganish obyekti, maqsadi va vazifalari

Asosiy adabiyotlar: 
1.Nurmonov A., Yo’ldoshev B. Tilshunoslik va tabiiy fanlar. – Toshkent: 
Sharq, 2002. –B. 
2.Nurmonov A. O’zbek tilshunosligi tarixi. – Toshkent: O’zbekiston , 2002. 
4-mavzu: Tilshunoslik va sotsiologiya. Sotsiolingvistika
Reja: 
1.Sotsiolingvistika. Sotsiolingvistika fani va uning o‘rganish obyekti va 
vazifalari. 
2. Sotsiolingvistikaning fan sifatidagi mavqeyi, o’rganish manbalari 
Bugungi kunda
 
fan sohalari orasidagi chegara ancha nisbiy xarakter kasb 
etmoqda. Bunday fanlarga sotsiologiya va tilshunoslik fanlarining tutash nuqtasida 
rivojlanayotgan 
sotsiolingvistika 
misol 
bo‘la 
oladi. 
Sotsiolingvistika
tilshunoslikning tilni va uning mavjud bo‘lgan ijtimoiy sharoitlar bilan 
bog‘liqligini o‘rganadigan sohasidir. Ijtimoiy sharoitlar deganda, amaldagi til 
rivojlanayotgan tashqi shart-sharoitlar majmuyi: mazkur tildan foydalanayotgan 
kishilar jamiyati, bu jamiyatning ijtimoiy strukturasi, til egalarining yoshi, ijtimoiy 
mavqeyi, madaniyat va bilim darajasi, yashash joyi orasidagi farqlari, shuningdek, 
ularning muloqot vaziyatiga bog‘liq bo‘lgan nutqiy muomalasidagi farqlar 
tushuniladi. Demak, 
sotsiolingvistika
tilning jamiyat hayotidagi roli, uning ijtimoiy 
tabiati, ijtimoiy funksiya(vazifa)lari, ijtimoiy omillarning tilga bo‘lgan ta’sir 
mexanizmi bilan bog‘liq masalalarni o‘rganadigan tilshunoslik sohasidir.
“Sof” lingvistika lisoniy belgilarni, chunonchi, tovush va uning yozma 
ifodasini, uning boshqa belgilar bilan o‘zaro munosabatini, vaqt va zamonda 
o‘zgarishini va h.k. tahlil qilish bilan shug‘ullansa, sotsiolingvistika insonlar 
mazkur lisoniy belgilarni ularning yoshi, jinsi, ijtimoiy holati, bilimi va 
madaniyatlilik darajasiga ko‘ra qanday qo‘llashlarini, ya’ni ijtimoiy muhitning 
ularning nutqiy muomalasiga qanday ta’sir qilishini o‘rganadi. Masalan, “sof” 
lingvistikada 
tomi ketmoq
iborasi ot va fe’ldan tarkib topgan frazeologik birlik 
sifatida talqin qilinsa, sotsiolingvistikani mazkur ibora qaysi tabaqa vakilining 
so‘zlashuv nutqida qo‘llanilgani qiziqtiradi. 

---

21 
Xullas, sotsiolingvistikaning tilga nisbatan o‘ziga xos yondashuvini va uning 
“sof” lingvistikadan farqini tushunish uchun sotsiolingvistikaning manbalarini 
ko‘rib chiqish, uning tilshunoslikning boshqa yo‘nalishlari orasidagi mavqeyini 
belgilash, uning obyekti va asosiy tushunchalarini, u shug‘ullanadigan masalalarni 
aniqlab olish lozim bo‘ladi.