2. O‘tilayotgan fanning asosiy nazariy materiali 1-mavzu: “Tilshunoslik va tabiiy fanlar” fanining o’rganish obyekti, maqsadi va vazifalari

16-mavzu: Fizikada maydon nazariyasi va uning tilshunoslikka ta’siri. 
Tilshunoslikda maydon nazariyasi. 
Reja: 
1.Fizikada maydon nazariyasi va uning tilshunoslikka ta’siri.
2.Tilshunoslikda maydon nazariyasi. 
3. O‘zbek tilshunosligida maydon nazariyasining o‘rganilishi va maydon 
tushunchasi. 

---

79 
Tayanch so
‘
z va iboralar: maydon, elektr maydoni, morfem maydon, fonem 
maydon, so‘z yasovchilar maydoni, leksik maydon, mazmuniy maydon, mikro va 
makro maydon , nisbiylik maydoni, vaqt maydoni, son maydoni , inkor maydoni, 
mavjudlik maydoni, mayl maydoni, shaxs maydoni, ideografik lug‘atlar 
1.Fizikada maydon nazariyasi va uning tilshunoslikka ta’siri. Tilshunoslikda 
maydon nazariyasi
. “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” da maydon so‘zi fors-tojikcha 
so‘z deyilgan va uning bir necha o’z va ko’chma ma’nolari izohlangan. Fizik 
atama sifatida “Biror fizik hodisa ro‘y beradigan yoki uning ta’siri seziladigan 
fazo. Elektr maydoni, magnit maydoni”, – degan ta’rif berilgan.
42
Maydon 
tushunchasi dastlab fizika sohasida qo‘llanila boshlagan. Ingliz fizik olimi 
M.Faradey(1791-1867) ishlari asosida elektr zaryadlarining o‘zaro ta’siri 
nazariyasi yaratilgan. Bu nazariyaga ko’ra, har bir elektr zaryadi atrofida elektr 
maydoni hosil bo‘ladi. Zaryadning elektr maydoni moddiy obyekt bo‘lib, fazoda 
uzluksiz boshqa zaryadlarga ta’sir qilish xususiyatiga egadir. Elektr toklarining 
o‘zaro ta’sirlashuvining bunday hodisasini A.Amper eektrodinamik o‘zaro ta’sir 
deb nomladi, bu esa o‘z navbatida magnit maydoni nazariyasining yaratilishiga 
sabab bo‘ldi.
 
Lisoniy birliklarning muayyan birlashtiruvchi ma’no asosida ma’lum 
paradigmalaraga birlashuvi keyinchalik tilshunoslikda maydon nazariyasini 
vujudga keltirdi. Maydon tushunchasi deganda “mazmunning umumiyligi (ba’zan 
rasmiy ko‘rsatkichlarning javobgarligi) bilan birlashtirilgan va belgilangan 
hodisalarning kontseptual, asosli yoki funksional o‘xshashligini aks ettiruvchi til 
birliklari yig‘indisi» tushuniladi. Lisoniy birliklarning muayyan birlashtiruvchi 
ma’no asosida ma’lum mazmuniy uyalarga birlashtirish dastlab sharq 
tilshunosligida rivojlangan va bu g‘oyaning amaliy ko‘rinishi sifatida ko‘plab 
ideografik lug‘atlar yaratilgan, faqat maydon tushunchasi bilan nomlanmagan, 
xolos. Keyinchalik bu g‘oya (XIX asr) Yevropada avj oldi. Leksik birliklar 
(umuman, til) umumiyligiga M.Pokrovskiy (XIX asr) e’tibor qaratdi. Bu 
tushunchaning nazariy talqini I.Trir, G.Ipsen, V.Porsig, A.Ufemseva, N.Filicheva, 
Yu. Karaulov, G.Shchur ishlarida berildi. Bu tushunchaning uzil-kesil shakllanishi 
L.Vaysgber ishlari bilan bog‘liq.