2. Nerv markazlarining fiziologik xususiyatlari. Markaziy nerv sistemasi bo’limlarning yoshga oid xususiyatlari

 

Vegetativ nerv sistemasining o’ziga xos xususiyatlari. 

Vegetativ  nerv  sistemasi  ichki  organlar,  qon  tomirlari,  yurak  muskuli, 

terining  silliq  muskullari  va  bezlarni  nerv  bilan  ta’minlaydi.  Bu  nerv  sistemasi 

simpatik va parasimpatik qismlarga bo'linadi.  

Simpatik  va  parasimpatik  nerv  sistemasi  organlar  funksiyalariga  qarama 

qarshi  ta’sir  etadi.  Masalan,  simpatik  nerv  sistemasi  ta’sirlanganda  yurakning 

qisqarishlari  soni  va  kuchi  ortadi,  qon  tomirlari  torayadi,  me’da  ichak  yo'lining 

harakat  funksiyalari  susayadi,  ko'z  qorachig'i  kengayadi,  moddalar  almashinuvi 

tezlashadi.  Parasimpatik  nerv  sistemasi  ta’sirlanganda  esa  yurakning  faoliyati 

susayadi, ba’zi qon tomirlari kengayadi, me’da ichak yo'lining harakat funksiyalari 

ortadi, ko'z qorachig'i torayadi.  

Vegetativ  nerv  sistemasining  ishini  bosh  miyaning  turli  sohalari  va  bosh 

miya  katta  yarim  sharlari  po'stlog'i  boshqaradi.  Vegetativ  nerv  sistemasi  ham  o'z 

navbatida  bosh  miya  faoliyatiga  ta’sir  ko'rsatadi.  Yangi  tug’ilgan  bolada  yurak 

daqiqasiga  120-140  marta  qisqaradi,  yosh  ortgan  sari  yurak  qisqarishlari  soni 

siyraklashadi.  

Vegetativ  nerv  sistem  asi  ishining  rivojlanishi  harakatlarning  rivojlanishiga 

bog’liq,  chunki  skelet  muskullarining  qisqarishi  reflektor  ravishda  yurak 

faoliyatiga,  ovqat  hazm  qilinishiga,  nafas  olishga,  siydik  ajrahshiga,  qon  bosimi 

ortishiga sabab bo’ladi va hokazo. Ekstremal (favqulodda) sharoitda vegetativ nerv 

sitemasi tashqi ta’sirlarga javob berib, ayniqsa,  turli emotsional reaksiyalarda qon 

aylanishi,  nafas  olish,  hazm  qilish,  ayirish,  ichki  sekretsiya  organlarining 

funksional  holatini  o‘zgartirish  xususiyatiga  ega.  Bunda  yurak  ritmi,  nafas  olish 

tezlashadi, ter ajrahshi, almashinuv jarayonlari va shu kabilar kuchayadi.  

Vegetativ  nerv  sistemasining  organizm  ichki  muhiti  turg‘unligini 

saqlashdagi  roli  ayniqsa  muhim.  Masalan,  havoning  isishi,  ter  ajralishning 

kuchayishi, periferik qon tomirlar sistemasining kengayishi isssiqlik ajralishi bilan 

---

kechadi.  Bularning  hammasi  tana  haroratini  bir  xü  darajada  tutib  turishga  imkon 

beradi va organizning isib ketishiga yo’l qo‘ymaydi.  

Simpatik  nerv  sitemasi  markazlari  orqa  miyaning  koicrak  va  bel 

bo’limlarida,  parasimpatik  nerv  sitemasining  markazlari  esa  o‘rta  miyada,  bosh 

miyaning  uzunchoq  miya  bo’limlarida  va  orqa  miyaning  dumg'aza  boiim  ida 

joylashgan.  

Vegetativ  nerv  sistemasini  gipotalamus,  qo‘ngir  tana  va  miya  o‘zagining 

to’rsimon  tuzilmasida  joylashgan  markazlar  idora  qilib  turadi.  Gipotalamus  katta 

yarim sharlar po‘stlogiga tobe bo’lgan vegetativ markaz hisoblanadi.