2. Nerv markazlarining fiziologik xususiyatlari. Markaziy nerv sistemasi bo’limlarning yoshga oid xususiyatlari

 

Markaziy nerv sistemasi bo’limlarning yoshga oid xususiyatlari.  

Orqa  miya.  Orqa  miya  umurtqa kanalida birinchi bo‘yin  umurtqasi  bilan  II 

bel  umurtqasi  oralig‘ida  joylashgan  bo‘lib,  katta  odamda  vazni  30-40  g,  uzunligi 

45 sm ga teng. Yangi tug‘ilgan bolada bola vazni 6-10 g, uzunligi 13-15 sm. Nerv 

hujayralari  orqa  miyaning  kulrang,  nerv  tolalari  esa  oq  moddasini  hosil  qiladi. 

Orqa  miyaning  ko‘ndalang  kesigida  kulrang  modda  kapalak  shaklida  joylashadi, 

atrofida esa oq modda bo‘ladi. Kulrang moddaning oldingi, orqa va yon shoxlari 

bor.  Oldingi  shoxida  harakat  neyronlari  joylashgan,  bu  yerdan  harakat  nervlari 

chiqadi.  Orqadagi  shoxda  sezuvchi  neyronlar  bo’ladi,  ularga  sezuvchi,  ya’ni 

markazga  intiluvchi  nervlar  kiradi.  Orqa  miyada  bo‘yin,  ko‘krak,  bei,  dumg‘aza 

segmentlari  joylashgan.  Orqa  miyaning  har  bir  segmentidan  bir  juftdan  hammasi 

bo’lib 31 juft nerv tolasi chiqadi. Orqa miyadan chiqqan 31juft nervlar gavda, qo’l, 

oyoq muskullari va terini nervlar bilan ta ’minlaydi. Orqa miya 3 qavat parda bilan 

qattiq  (tashqi)  parda  o‘rgimchak  iniga  o‘xshash  parda,  tomirli  parda  bilan 

qoplangan.  

Orqa  miyaning  funksiyalari.  Orqa  miya  qo‘zg‘alishni  bosh  miya 

bo’laklariga  o‘tkazuvchi  markaziy  organ  hisoblanib,  reflektor  va  o’tkazuvchi 

funksiyani  bajaradi.  Orqa  miya  skelet  muskullarining  harakat  refleksini  amalga 

---

oshiradi.  Orqa  miyaning  ba’zi  harakat  reflekslariga:  tirsak,  boldir,  tizza,  panja 

reflekslari misol bo’la oladi. Biroq odamda bosh miya juda yaxshi rivojlanganidan 

muskul  harakatlarining ko‘pi bosh  miya  katta  yarim  sharlari po‘stlogi ishtirokida 

amalga  oshiriladi.  Orqa  miya  ichki  organlar,  yurak  qon  tomir,  ovqat  hazm  qihsh, 

ayirish va  boshqa sistemalar  ishini  o‘zgartirib,  vegetativ  reflekslarni  ham  amalga 

oshiradi.  

Orqa  miyaning  yana  bir  funksiyasi  o’tkazuvchanlikdir.  Orqa  miyaning 

o‘tkazuvchanhk funksiyasi ichki organlardan bosh miyaga va bosh miyadan ishchi 

organlarga o‘tkazuvchi yo’llar orqali impulslar o’kazilishini ta’minlashdan iborat.  

Orqa  miyada  ba’zi  reflektor  funksiyalar  homila  ona  qornida 

rivojlanayotganida  yuzaga  keladi.  Homila  2-3  oylik  bo’lganida  harakatlana 

boshlaydi.  Yangi  tugilgan  bola  oyoq  panjasining  tagi  ta’sirlansa  2-3  daqiqadan 

so‘ng  oyoq  panjasida  bukish  refleksi  hosil  bo’ladi.  Bu  refleks  bola  tugilganidan 

so‘ng 6 oy o’tgach, yo'qolib ketadi.  

Bola  9-10  oyligida  yura  boshlaydi.  Orqa  miyadagi  harakat  markazlari  ishi 

ortadi, nervlar miyelinlashishi 3 yoshgacha davom etadi.  

Bosh  miya.  Yangi  tugilgan  bola  bosh  miyasining  vazni  340-400  g  bo’lib, 

tana  vaznining  1,8-1,9  qismini  (katta  odamda  esa  1,40  qismini)  tashkil  etadi.  1 

yoshda  bosh  miya  vazni  800  g,  7  yoshda  1250  g,  15  yoshda  1350  g,  18  yoshda 

1380  g,  katta  odamlarda  1400  g  ga  teng.  Bolaning  bosh  miyasi  7  yoshgacha  tez 

o‘sadi.  Bosh  miyaning  o‘sishi  20-30  yoshlarga  borib  to‘xtaydi.  1-2  yoshda  bosh 

miya  orqa  miyaga  nisbatan  ancha  tez  o‘sadi,  so’ng  orqa  miyaning  o‘sishi 

tezlashadi.  

Bosh miya ham orqa  miya kabi oq va kulrang moddalardan tashkil topgan. 

Bosh  miyaning  kulrang  moddasi  turli  xil  neyronlardan  iborat.  Bosh  miyada  14 

mlrd.  nerv  hujayrasi  bor.  Bundan  tashqari,  bosh  miyaning  60-90%  ni  neyrogliya 

hujayralari tashkil etadi. Neyrogliya hujayralari himoya qiluvchi va tutib turuvchi 

tayanch to‘qima hisoblanadi. Neyrogliyada gormonlar va gormonsimon moddalar 

hosil bo'ladi.  

Bosh  miya  uzunchoq  miya,  varoliy  ko‘prigi,  miyacha,  o‘rta  miya,  oraliq 

miyadan  iborat  bo'lib,  bu  qismlar  bosh  miya  sopi  deb  ataladi.  Ulami  bosh  miya 

katta yarim sharlari o'rab turadi.