2. Mehnat munosabatlarini tuzishning umumiy tartibi Ayrim turdagi mehnat munosabatlarini tuzishning o„ziga xos xususiyatlari

Mehnat haqi miqdori va boshqa shartlar. Mehnat haqi miqdori qonun hujatlari bilan belgilangan eng kam ish haqi miqdoridan kam bo„lishi va eng ko„p miqdori chegaralanishi mumkin emas;

qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda ayrim mehnat shartnoma (kontrakt)larini tuzishda zarur shartlar ro„yxati kengaytirilishi mumkin. Masalan, muddatli mehnat shartnomasi (kontrakt) tuzishda ishning boshlanish sanasigina emas, balki uning tamom bo„lish sanasi ham qayd etiladi. Xodimni muayyan ishni bajarish vaqtiga mo„ljallab ishga qabul qilishda xodim amalga oshirishi uchun qabul qilinayotgan aniq ish ko„rsatiladi. O„rindoshlar bilan mehnat shartnomasi (kontrakt) tuzishda qonun hujjatlari bilan nazarda tutilgan eng ko„p muddat doirasida kundalik ishning aniq muddati belgilanadi. Mehnat shartnomasini tuzish paytida xodimlarning qonunlar va boshqa normativ hujjatlar bilan belgilangan mehnat huquqlari va kafolatlari darajasi pasaytirilishi mumkin emas.

Yuqorida aytilganidek, taraflarning kelishuvga ko„ra, mehnat shartnomasi (kontrakt)da qo„shimcha shartlar nazarda tutilishi mumkin. Ular taraflarning majburiyatlarini aniqlashi, ularni to„ldirishi, xodimga qo„shimcha imtiyoz va afzalliklar berilishini nazarda tutishi mumkin.

qo„shimcha shartlarga quyidagilar kiritilishi mumkin:

xodimga mehnat sharoitlari belgilangan holda YaTMM va MMda nazarda tutilgan qo„shimcha mehnat majburiyatlarini yuklash;

bir necha kasbda ishlash tartibi va shartlari ko„rsatilgan holda mehnat shartnomasi (kontrakt)ning mustaqil sharti sifatida bir necha kasb (lavozim)da ishlash; 9

agar xodim sinov muddati bilan ishga qabul qilinayotgan bo„lsa, sinovning aniq muddati (qachondan qachongacha);

xodim yuqori malakasi uchun, agar bu amaldagi qonun hujjatlarida, jamoa shartnomasida (barcha darajadagi jamoa kelishuv) yoki korxona, tashkilot, muassasada amal qiluvchi boshqa normativ hujjatlarda nazarda tutilgan hollarda murakkabroq ishlarni bajarish bilan bog„liq bo„lgan mehnatga haq to„lash (tarif stavkalari, mansab maoshlari, qo„shimcha haqlar, ustamalar, mukofotlar va boshqa xildagi taqdirlashlar)ning yuqoriroq miqdorini yakka tartibda belgilash;

xodim uchun belgilangan ish vaqti rejisi (to„liqsiz ish kuni, to„liqsiz ish xaftasi, qisqartirilgan ish vaqti, soatbay ish, ish kunining boshlanishi va tamom bo„lshi va boshqalar);

qo„shimcha haq to„lanadigan va haq to„lanmaydigan) dam olish kunlari, ta'tillar berish;

ijtimoiy-maishiy tusdagi shartlar (bolalar bog„chasida o„rin, sanatoriy-kurortda davolanishga yo„llanma bilan ta'minlanishi, transport xizmati, markazlashtirilgan tartibda oziq-ovqat muxsulotlari bilan ta'minlash, uy-joy berish va boshqalar);

muddatli mehnat shartnomasi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda muddatidan oldin bekor qilinganda neustoyka to„lash.

qonun hujjatlari, jamoa shartnomasi, mehnatga haq to„lash to„g„risidagi nizom va boshqa lokal tarzdagi normativ hujjatlarga nisbatan xodimning ahvolini yomonlashtiradigan mehnat shartnomasi shartlari haqiqiy emas deb hisoblanadi.

Jumladan, mehnat shartnomasi tuzishda quyidagi shartlar belgilanishi mumkin emas:

mehnat shartnomasini bekor qilishning qo„shimcha asoslari, qonun yo„l qo„yadigan hollar bundan mustasno;

qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan intizomiy jazolar belgilash;

sinov muddatini Mehnat kodeksi bilan belgilangan eng yuqori muddatdan ortiqcha belgilash;

o„rindoshlik asosida ishlashga qo„shimcha cheklashlar joriy qilish;

qonunda nazarda tutilganidan ortiqcha ish vaqti muddati belgilash;

xodimlar uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan hollarda moddiy javobgarlik joriy etish (O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 11 maydagi 133-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Yozma holdagi mehnat shartnomasi (kontrat) tuzish yuzasidan tavsiyalar». qororlar to„plami, 1997 yil, 3-son, 11-modda). Tijorat sirlarini oshkor qilmaslik hamshular jumlasidandir. 10