2. Mehnat bozori, mehnat taklifi va mehnatga bo’lgan talab

18-rasm. Taklif cheklangandagi iqtisodiy renta.

Iqtisodiy renta - bu taklifi chegaralangan resursga to’lanadigan narxdir.


4. Asosiy va aylanma kapital mablag’lar
Kapital - bu uzoq muddatli oraliqda ishlatiladigan ishlab chiqarish resursi bo’lib, uning yordamida uzoq vaqt davomida mahsulot ishlab chiqariladi.
Kapitalning ikki xil turi mavjud: asosiy kapital (uzoq muddatda foydalaniladigan uskuna, texnologik liniya, bino, qurilma); aylanma kapital (har bir ishlab chiqarish tsiklida o’z qiymatini tayyor mahsulot qiymatiga o’tkazadigan ishlab chiqarish resurs-lari, xom ashyo, materiallar, yarim fabrikatlar va hokazolar).
Asosiy kapitaldan uzoq muddatda foydalaniladi va u o’z qayta takror ishlab chiqa-radi, ya’ni u ishlatilishi davomida o’z qiymatini ma’lum qismini mahsulot qiymatiga o’tkazadi.
Kapitaldan foydalanish davomida u ham ma’naviy, ham jismoniy eskiradi. Jismoniy eskirish - bu kapitalning vaqt o’tishi bilan ishga yaroqsiz bo’lishi bo’lsa, ma’naviy eski-rish uning unumdorligining kamayishi, ya’ni yangi ishlab chiqarilgan zamonaviy usku-nalarga qaraganda unumdorligining pastligi, yoki umuman barcha ko’rsatkichlari bo’yi-cha (mahsulot sifati, foydalanishga qulayligi) yangi uskunadan orqada qolganligidir.
Asosiy kapital egasi kapital qiymatini undan foydalanish vaqti davomida qayta tik-laydi. Masalan, uskuna 1000000 so’m bo’lib, undan foydalanish muddati 10 yil bo’lsa, uning qiymati 10 yil davomida teng qiymatlarda mahsulot qiymatiga o’tkaziladi deb qa-raydigan bo’lsak, har yilgi daromaddan 100000 so’mdan amortizatsiyaga ajratish kerak bo’ladi.
Aylanma kapital bir yil davomida o’zining butun qiymatini mahsulot qiymatiga o’t-kazib qayta tiklanadi.
Kapitalning qiymati undan foydalanib, kelajakda qancha daromad olishga bog`liq-dir. Kelajakda ko’proq daromad olish ishtiyoqi ko’pchilikni bugungi iste’molining bir qismidan voz kechib, uni jamg`arishga undaydi. Jamg`arilgan mablag` pul ko’rinishi-dagi kapital sifatida biror-bir tadbirkorga ma’lum muddatga qo’shimcha qiymat orqali qaytarilishi sharti bilan berilishi mumkin. Ushbu olingan qo’shimcha qiymatga kapi-talga olingan foiz deyiladi.