|
SEZGINING O‘ZGARUVCHAN SHAKLLARI.
Sezgining sezgirligi
Absolyut sezgirlikni o‘lchash.
Sezgini quyi va yuqori chegarasi
Farqlanuvchi sezgilarni o‘lchash.
Hozirga qadar biz sezgilarning turlari haqida to‘xtaldik, biroq ularni sonli tadqiq qilish ham muhim ahamiyatga egadir, ya’ni ularni o‘lchash. Ma’lumki bizning sezgi a’zolarimiz juda aniq ishlaydigan apparat hisoblanadi. Insonning ko‘zi 1000 m masofa oralig‘ida yorug‘lik signallarini idrok qilish xususiyatiga egadir. Uning energiyasi shunchalik zaifki, 1 kub.sm suvni qaynatish uchun 60ming yil kerak bo‘ladi. Insonning eshitishi naqadar aniqki, hattoki ularni eshitishi ikki barobar oshsa, tana harakatlarini ham eshitish imkoniyatiga ega bo‘lishimiz mumkin ekan. Bizning hid bilish a’zolarimiz naqadar aniq ishlaydiki, bir narsani hidini mln.bir bo‘lsa ham sezish huquqiga egamiz. Bunga ko‘ra yana bir muammo paydo bo‘ladi, sezgirlikni chegarasini o‘lchag mumkinmi, absolyut sezgirlik darajasi qanday? Bu maqsadda qanday usullarni qo‘llash mumkin.
Hozirga qadar biz sezgilarning turlari haqida to‘xtaldik, biroq ularni sonli tadqiq qilish ham muhim ahamiyatga egadir, ya’ni ularni o‘lchash. Ma’lumki bizning sezgi a’zolarimiz juda aniq ishlaydigan apparat hisoblanadi. Insonning ko‘zi 1000 m masofa oralig‘ida yorug‘lik signallarini idrok qilish xususiyatiga egadir. Uning energiyasi shunchalik zaifki, 1 kub.sm suvni qaynatish uchun 60ming yil kerak bo‘ladi. Insonning eshitishi naqadar aniqki, hattoki ularni eshitishi ikki barobar oshsa, tana harakatlarini ham eshitish imkoniyatiga ega bo‘lishimiz mumkin ekan. Bizning hid bilish a’zolarimiz naqadar aniq ishlaydiki, bir narsani hidini mln.bir bo‘lsa ham sezish huquqiga egamiz. Bunga ko‘ra yana bir muammo paydo bo‘ladi, sezgirlikni chegarasini o‘lchag mumkinmi, absolyut sezgirlik darajasi qanday? Bu maqsadda qanday usullarni qo‘llash mumkin.
Ularni o‘lchashda ikkita asosiy usul mavjud: birinchisi to‘g‘ridan to‘g‘ri usul (sub’ektiv baho usuli); ikkinchisi bilvosita usul (ob’ektiv baholash usuli, ular sezgining mavjudligini aniqlab teradi. To‘g‘ridan to‘g‘ri uchul quyidagilardan tarkib topgan bunda sinaluvchilarning sezgisiga ta’sir ko‘rsatiladi, boshida minimal darajadagi taassurot bo‘lsa, so‘ngra bular intensiv tarzga o‘tadi va sinaluvchilardan shu sezgini his qildimi yoki yo‘qligi so‘raladi. Bunda sinaluvchi birinchi navbatda qachon sezdi degan savolga javob berishi talab qilinadi. Teri sezuvchanligini aniqlash uchun maxsus asbobdan foydalaniladi, u esteziometr deb nomlanadi. Eshitish sezgisini o‘lchashda yana boshqa asboblardan foydalaniladi bu tovushgeneratori yoki audiometr deb nomlanadi. Bu orqali tovushni past yoki yuqori darajada bo‘lishi tahlil qilinadi. ko‘rish sezuvchanligi o‘lchash uchun albatta sinaluvchining ko‘ziga ta’sir qiladigan asbobdan foydalinadi. Ta’m bilish va hid bilish organlarini o‘lchashda ham maxsus asboblardan foydalaniladi. Bu asboblarning oddiy varianti klinik tajribada keng qo‘llaniladi. Sezuvchanlikni vujudga keltiruvchi minimal qo‘zg‘alish sezgining chegarasi deb nomlanadi.
Ularni o‘lchashda ikkita asosiy usul mavjud: birinchisi to‘g‘ridan to‘g‘ri usul (sub’ektiv baho usuli); ikkinchisi bilvosita usul (ob’ektiv baholash usuli, ular sezgining mavjudligini aniqlab teradi. To‘g‘ridan to‘g‘ri uchul quyidagilardan tarkib topgan bunda sinaluvchilarning sezgisiga ta’sir ko‘rsatiladi, boshida minimal darajadagi taassurot bo‘lsa, so‘ngra bular intensiv tarzga o‘tadi va sinaluvchilardan shu sezgini his qildimi yoki yo‘qligi so‘raladi. Bunda sinaluvchi birinchi navbatda qachon sezdi degan savolga javob berishi talab qilinadi. Teri sezuvchanligini aniqlash uchun maxsus asbobdan foydalaniladi, u esteziometr deb nomlanadi. Eshitish sezgisini o‘lchashda yana boshqa asboblardan foydalaniladi bu tovushgeneratori yoki audiometr deb nomlanadi. Bu orqali tovushni past yoki yuqori darajada bo‘lishi tahlil qilinadi. ko‘rish sezuvchanligi o‘lchash uchun albatta sinaluvchining ko‘ziga ta’sir qiladigan asbobdan foydalinadi. Ta’m bilish va hid bilish organlarini o‘lchashda ham maxsus asboblardan foydalaniladi. Bu asboblarning oddiy varianti klinik tajribada keng qo‘llaniladi. Sezuvchanlikni vujudga keltiruvchi minimal qo‘zg‘alish sezgining chegarasi deb nomlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
