2-Mavzu: Sezgilar klassifikatsiyasi. Sezgilarning o`zgaruvchan shakllari

Sezgining nospetsifik shakli

• 
  Ekstroretseptiv sezgilar modalikdan (5 tadan) tashqari intermodal nospetsifik sezgi turkumlariga ham ajratiladi. Masalan, eshitish organi (a’zosi) orqali sekundiga 10—15 tebranishni sezish mumkin, lekin quloq bilan emas, balki suyaklar yordamida (miya qopqog`i, tirsak, tizza uchlari orqali) payqash — vibratsiya sezgirlik deyiladi. Masalan, karlarning tovushlarning idrok qilishi, pianinoni ushlab turish, pol yoki mebelning harakati kabilar. Odatda, vibratsion sezgirlik intermodal sezgi deb ham nomlanadi. Intermodalning boshqa bir ko’rinishi mana bunday holatda namoyon bo’ladi:
  
• 
  a) hid, ta’m va maza sezgilarida;
  
• 
  b) O’ta kuchli tovushda, o’ta yorqin yorug’likda;
  
• 
  v) tricheminal, ya’ni uch xil ta’sirning uyg’unlashgan, integrativ holatida kabilar.
  

Yaxshi ma’lumki agar teri orqali sezish mexanik ta’sirlar orqali vujudga kelsa, eshitishda tovush to‘lqinlarining tebranishlari orqali eshitish mumkin, bu 20-30 dan to 20-30000Gs gacha bo‘lishi mumkin, inson bundan kichik va bundan katta tebranishlarni qabul qila olmaydi. Bularga qatoriga vibratsiyani kiritishimiz mumkin, uning chastotasi 10-15 Gsni tashkil qiladi. Bunday vibratsiyalar quloq orqali emas, balki suyak orqali sezadi. Bunga karlarni tovush eshitishini misol qilib olishimiz mumkin. ma’lumki karlar musiqani eshitishlari mumkin, bunda ular albatta musiqa asbobiga qo‘llarini qo‘yib turishlari talab qilinadi. Vibratsion sezuvchanlik intermodal sezgilarga misol bo‘lishi mumkin. bu holat eshitish va sezish sezgisini orasida bo‘lganligi sababli oraliq sezgilar sifatida talqin qilinishi mumkin. boshqa intermodal sezgilarga misol qilib ta’m bilish va xid bilish idrokini misol qilib olishimiz mumkin. bundan tashqari oraliq sezgilarga yuqori darajadagi ovozni va yuqori darajadagi yorug‘likni misol qilib olishimiz mumkin. Bu hamma sezgilar aralash hissiyot va sezgilarni keltirib chiqaradi. CHunki yuqori darajadagi tovush va yorug‘lik og‘riq sezgilarini ham keltirib chiqarishi mumkin.

• 
  Yaxshi ma’lumki agar teri orqali sezish mexanik ta’sirlar orqali vujudga kelsa, eshitishda tovush to‘lqinlarining tebranishlari orqali eshitish mumkin, bu 20-30 dan to 20-30000Gs gacha bo‘lishi mumkin, inson bundan kichik va bundan katta tebranishlarni qabul qila olmaydi. Bularga qatoriga vibratsiyani kiritishimiz mumkin, uning chastotasi 10-15 Gsni tashkil qiladi. Bunday vibratsiyalar quloq orqali emas, balki suyak orqali sezadi. Bunga karlarni tovush eshitishini misol qilib olishimiz mumkin. ma’lumki karlar musiqani eshitishlari mumkin, bunda ular albatta musiqa asbobiga qo‘llarini qo‘yib turishlari talab qilinadi. Vibratsion sezuvchanlik intermodal sezgilarga misol bo‘lishi mumkin. bu holat eshitish va sezish sezgisini orasida bo‘lganligi sababli oraliq sezgilar sifatida talqin qilinishi mumkin. boshqa intermodal sezgilarga misol qilib ta’m bilish va xid bilish idrokini misol qilib olishimiz mumkin. bundan tashqari oraliq sezgilarga yuqori darajadagi ovozni va yuqori darajadagi yorug‘likni misol qilib olishimiz mumkin. Bu hamma sezgilar aralash hissiyot va sezgilarni keltirib chiqaradi. CHunki yuqori darajadagi tovush va yorug‘lik og‘riq sezgilarini ham keltirib chiqarishi mumkin.