2-Mavzu: Sezgilar klassifikatsiyasi. Sezgilarning o`zgaruvchan shakllari

Xis etish yoki sezishning filogenetik taraqqiyoti shuni ko’rsatadiki, hayvonlarda ma’lum bir narsani sezish, his etish ularning biologik jihatdan zaruriyat, ehtiyoj ekanligiga qarab rivojlangan.

• 
  Xis etish yoki sezishning filogenetik taraqqiyoti shuni ko’rsatadiki, hayvonlarda ma’lum bir narsani sezish, his etish ularning biologik jihatdan zaruriyat, ehtiyoj ekanligiga qarab rivojlangan.
  
• 
  Bu holatlar ko’pgina chet el olimlari tomonidan izchil ravishda o’rganilgan o’ziga xos omillar, mexanizmlar mavjudligi ta’qidlab o’tilgan. Masalan, Frish asalari xatti-harakatlarini ko’zatganda, u quyidagi ishni amalga oshirgan: gulga o’xshash murakkab geometrik shaklga nisbatan asalarining differentsirovkasi (farqlashi) oson kechgan. Agarda shu murakkab geometrik shakl botanikaga oid bo’lmasa, u holda arida differentsirovka juda qiyinlik bilan vujudga kelgan. Tadqiqotchi Botsning ko’zatishicha, jonivorlar, qurt-qumursqalarga xos bo’lgan tovushlarga nisbatan xuddi shu turdagi hasharotlar befarqlik bildirmagan, mabodo tovushlar qattik va tez sur’atda qechsa, u taqdirda ularga hech qanday e’tibor bermagan. Ushbu vaziyatni o’zicha baholagan olim biologik shartlanganlikdan kelib chiqqan, tabiiy ehtiyoj, instinkt bilan uzviy bog’langan. Tadqiqotchi Boytendayq o’z ko’zatishlarida shu narsani ta’qidlaydiki, jumladan, itlar organik kislotalarning hidini yaxshi his etadilar, ammo ular hayvonlarning tanasini, xushbo’y gullar, o’tlar hidini esa aniq, sezish, his etish imkoniyatiga ega emas ekanlar.
  

Yuqoridagi ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, ko’zg’atuvchilarning biologik jihatdan aynan mosligi (adekvatligi) ularning fiziologik rivojlanishi uchun moddiy negiz, tabiiy ehtiyoj, zarurat mohiyati bilan bog’likligi alohida ta’kidlab o’tiladi. Shu narsani alohida ta’kidlab o’tish joizki, insondagi aniq, sezgilarning shu darajada taraqqiy etishiga ijtimoiy muhit, jarayon muhim omil bo’lib xizmat qilgan. Chunki ayrim individlarning sezuvchanligi ularning kundalik faoliyatidan kelib chiqqan holda, biologik shartlangan xususiyatlar bilan jips alohida rivojlanishi xam mumkun.