2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг

Jobası:
1.Ózbekstannıńtınıshlıqsúyiwshisırtkısiyasatıhámonıńdúnyajámáátshiligitárepinentánalınıwı. Ózbekstannıńxalıqaralıqshólkemlershetelmámleketlerimenenekonomikalıq-siyasiybaylanısmlarınıńjolǵaqoyılıwı.
2.ÓzbekstanRespublikasınıńBMShǵaaǵzabolıwıhámjerjúziliksheriklikteózinetánornı.
3.Ózbekstannıńgeosiyasiyhámgeoekonomikalıqornı. Ózbekstannıńúlkemizdetınıshlıqhámturaqlılıqtıtámiyinlewboyınshaalıpbarǵansiyasatı.


Ádebiyatlar:
1.Ш.М.Мирзиёев Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. . – Тошкент: «Ўзбекистон» НМИУ, 2016.
2.Ш.М.Мирзиёев Қонун устуворлиги ва инсон манфаатлари таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. 2016 йил 7 декабрь. − Тошкент: Ўзбекистон, 2017.
3.Ш.М.Мирзиёев Танқидий таҳлил, қатий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. 2017 йил 14 январь ∕ Тошкент: Ўзбекистон, 2017.
4.Ш.М.Мирзиёев Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. – Тошкент: «Ўзбекистон» НМИУ, 2017.
5.Каримов И.А. Тинчлик ва хавфсизлигимиз ўз куч-қудратимизга, ҳамжиҳатлигимиз ва қатъий иродамизга боғлиқ. Т. 12. - Тошкент: Ўзбекистон, 2004.
6.2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси. – Тошкент: Maънавият, 2017.
7.Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018.
8.Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасини ўрганиш ва кенг жамоатчилик ўртасида тарғиб этишга бағишланган илмий-оммабоп қўлланма. Т. 2019
9.Касымов А., Васькин И. Основные направления внешней политики Республики Узбекистан. Т. .
10.Ўзбекистон ташки сиясати ва дипломатияси Т. .
11.Ҳаракатлар стратегияси асосида жадал тараққиёт ва янгиланиш сари Т. 2017.

XXásirdińaqırındajáhándejúzbergenhámjáhánnińgeosiyasiydúzilisinhámkartasıntúptiykarınanózgertkenózgerislerdińqandaytariyxıyáhmiyetkeiyeekenliginańlawhámbahalawáhmiyeti. Socialistliklagertarqalǵannansońjańabiyǵárezmámleketlerpaydaboldı, olarózlerinińsiyasiyǵárezsizliginparaxatjolımenenjeńipaldıhámózaldınajámiyetlikqatnasıqlardıjańalawjolınatústi. ÓzbekstanRespublikasınıńhúkimetibasshılarıaldınaturaqlılıqtısaqlawhámqáwipsizliktibekkemlewwazıypalarıeńbirinshimáselelerinińbiriboldı. Turaqlılıqtıhámgeosiyasiyteńsalmaqlılıqtısaqlawjaǵdaylarındaǵanaregionnıńjedelhámturaqlırawajlanıwhámjerjúzilikushınılayıqlısheriklesbolıwımúmkin.

Ózbekstantekoǵadakópmuǵdarlardaǵıtábiyiyshiykizatqorları, sheksizbazarhámkapitaljumsawsalasıǵanaemes. Bizińelimizkútáúlkenintellektual, ruwxıyhámmádeniyimkaniyatlarǵaiye. Bunıńbarlıǵıájayıpgeografiyalıqjaylasıwımenenbaylanısıpjáhándejańasiyasiyhámekonomikalıqtártipjedelqáliplesipatırǵanjaǵdaylardaoǵadaúlkengeosiyasiyhámgeostrategiyalıqqızıǵıwshılıqtuwǵızbayqalmaydı.
Ózbekstannıńmilliyqáwipsizligionıńushınkeńmánindenenárseniańlatadı, usıqáwipsizlikkeÓzbekstannıńkóz-qarasıqanday?
Birinshiden, Ózbekstanqáwipsizliktińbólinbesliginińtiykarbolarlıqprinciplerinińbirintutasımenenqollap-quwatlaydı. Qáwipsizlik - bulúzliksizjaǵday, onıńshegarasıjoq.
Ekinshiden, Hárbirregiondaqáwipsizliktitámiyinlewmashqalalarıondayabstraktsıpaqtaiyeemes. Jánehárbirregiondaózinińózgeshelikleri, ózinińabayetiwdáreklerihámqáwipsizliktisaqlawfaktorlarıbar. Hárqandayregionmashqalalarınıńsheshilmegenligihámqaralmayqalǵanlıǵıpútkiljáhándetutasbiritibarqaratılıwımúmkin, alhárqandayregiondajaǵdaydıńturaqsızlıǵıjańageosiyasiyteńsalmaqlıqtıbuzıwdıńhaqıyqıyqáwpintuwǵızadı, onıńbelgilerihárkúnsayınayqınbolıpatır.
Úshinshiden, ÓzinińgeosiyasiyawhalınabaylanıslıÓzbekstanjámáátlikqáwipsizliksistemasıjolǵaqoyılmaǵanregionǵajaylasqan, buldaqáwiplergesebepboladı.
Ózbekstanhaqıyqatındadayarımshenberdiństrategiyalıqorayınajaylasqan, ondaPersiyaqoltıǵınıńKaspiytenizihámTarimskbasseyinleriniń, yaǵnıyenergiyaqorlarınıńkútábayneft-gazkánlerijaylasqan, pútkiljerjúzilikenergiyaqıtshılıǵıjaǵdaylarındabularkútájaqınjıllardaEvraziyanıhámulıwmapútkiljáhánnińkeleshegindebelgilewshirolatqarıwıtiyis.
Tórtinshiden, Regionnallıqjánjellerterrorizmhámzorlıq, narkobizneshámqural-jaraqlarmenennızamsızsawdaislew, adamhuqıqlarınıńoǵadakópbuzılıwlarısıyaqlıqáwip-qáterlerdińhámabayetiwlerdińturaqlıdáreklerinebarǵansayınjiyiaylanıpatır.
Besinshiden, Hárbirsuverenlieldińhuqıqınázerdetutılıwıtiyis, ózinińmilliymáplerinetiykarlanaotırıp, ózinińbiyǵárezliginhámturaqlıjaǵdayıntámiyinlewmáqsetindeanawyamasamınawxalıqaralıqdúzilislergehámqáwipsizliktińjámáátlikshártnamalarınaózinińqatnasıwdárejesinbelgilepalıwıkerek.
Altınshıdan, Ekologiyalıqhámyadroqáwipsizliginińmashqalalarıayrıqshadıqqattıtalapetedi. Ózbekstannıńmaqseti - OraylıqAziyaregionıńyadrosızzonadepdaǵazalaw.
OraylıqAziyamámleketlerinińóz-araqatnaslarıayrıqshaózgesheliklerimenenayırılıpturadı. Pútkiltariyxdawamındabulregionnıńxalıqlarısırtelbasqınshılarınıńeziwshiligineqarsıiyingeiyintiresipgúresipkelgen, bulxalıqlardıńwákillerinǵárezsizlikhámózaldınaǵárezsizmámleketlerdúziwideyalarıbirlestirgen. BulxalıqlarTúrkstandepatalǵanúlkenaymaqtaásirlerdawamındajasapkelgen. OraylıqAziyaxalıqlarıǵárezsizlikkeeriskennenkeyinbirlikkekúshsalıpózkelesheginqurıwzárúrligintaǵıbirmártebesezdi. TashkentteQazaqstan, Qırǵızstan, hámÓzbekstanPrezidentleritárepinenOraylıqAziyaregionınıńsuverenlimámleketleriarasındabirtutasekonomikalıqmákandúziwhaqqındaǵıshártnamaǵaqolqoyılıwıusıjoldaǵıámeliyqádemboldı.
OraylıqAziyaDoslıqAwqamınıńzárúrhuqıqıyhámshólkemlestiriwshiliksháriyatlarjaratılǵan. MámleketleraralıqKeńesdúzilgen, DoslıqAwqamınıńbaǵdarlarıniskeasırıwboyınshaatqarıwkomiteti, OraylıqAziyabirgeislesiwhámrawajlanıwbankishólkemlestirilgen. SonıńmenenqatarOraylıqAziyamámleketlerisırtqıqorǵanıwsiyasatlarınmuwapıqlastırıwmaqsetindeshártnamaqatnasıwshısıbolǵanellerdińqorǵanıwministrlerikeńesinińustavıtastıyıqlandı.
OraylıqAziyamámleketlerijámiyetlik-siyasiyetnikalıqhámmádeniyjaqtanhárqıylıbolsada, birliktekúshtoplap, qáwipsizlikkesırttantuwıpatırǵanqáwiplergeqarsıturıwushınpútkilregiondıturaqlırawajlandırıwushınqolayortalıqboldı, isjúzindebulregiondaqáwipsizlikhámturaqlılıqregionsıpatındaqáliplestiriledi.
BúgingikúniÓzbekstantolıqhuqıqlıtiykardaeńabroylı, tásirikúshlixalıq-aralıqshólkemlerdińquramınakirgenbolıp, barlıqkontinentlerdińbirnesheonlaǵanmámlektelermenendoslıqbaylanıslarınrawajlandırmaqta.
Ózbekstannıńxalıqaralıqqatnasıqlardıńhárqıylısubъektlerimenenbaylanıslarıqánshellitereńhámkeńbolsa, olarmenenmúnásebetlerideanıqlıqemesjaǵdayları, jatırqawlar, mashqalalarhámsheshilmegenmáseleler, kútilmegenjaǵdaylarsonshellikemboladı.
Ózbekstan 1992-jılı 2-martkúniBirleskenMilletlerShólkemineaǵzaboldı. Bugingikúniǵalabaqáwipsizlikmashqalasınabaylanıslıbolǵanxalıqaralıqshólkemlerkóptúrlibolıwınaqaramastan, tekBMShǵanaqáwipsizliktisaqlawhámtámiyinlewgexızmeteteotırıp, barlıǵıaldınalıwǵaqaratılǵandiplomatiyadanbaslapparaxatshılıqornatıwǵaqaratılǵanoperaciyalarǵaqatnasıwǵadeyingikútáúlkenimkaniyatlarǵaiye.
ÓzbekstannıńbaslamasımenenhámBMShnıńqáwenderliginde 1995-jılıTashkentteOraylıqAziyadaregionallıqqáwipsizlikmashqalalarınabaǵıshlanǵanxalıqaralıqseminarótkerildi. Oǵankóplegenxalıqaralıqshólkemler, dúnyanıńbirneshshemámleketleri, sonıńishindeAQSh, GFR, Franciya, UllıBritaniya, Rossiya, Yaponiya, Qıtay, Hindistan, Pakistan, Iranhámbasqadaellerdińdiplomatiyahámhúkimetiwákilleriqatnastı.
Sonıńmenenqatar, ÓzbekstanBMShkólemindejerjúzilikintegraciyalawdıBMShnıńqánigelestirilgenmekemesibolǵanYuNESKO, jerjúzilikdensawlıqtısaqlawshólkemi, xalıqaralıqmiynetshólkemi, YuNISEFhámbasqalarmenenkeńtúrdebirgeislesipatır.
EkonomikalıqreformalardıámelgeasırıwdaÓzbekstannıńjerjúziliksheriklikkeintegraciyalawıntámiyinlewdexalıqaralıqfinansekonomikalıqshólkemleri - xalıqaralıqvalyutafondı, jerjúzilikbank, xalıqaralıqfinanskorporaciyası, Evropaqaytatiklewhámrawajlandırıwbankihámbasqalardaúlkenjárdemkórsetpekte.
Jerjúziliksheriklikkeintegraciyalanıwdıńqurambólegimámleketlerdińhárqıylıregionallıqbirlespelerimenenbaylanıslardırawajlandırıwdanibaratboladı. ÓzbekstanregionallıqxalıqaralıqshólkemlerbolǵanEvropaAwqamı, EKBSh, NATO, EKO, OIK, qosılmawshılıqháreketihámbasqalarmenenjemislibirgeislesipatır.
ÓzbekstanRespublikası 1996-jılıburınǵıawqamdaRossiyadankeyinekinshibolıpEvropaAwqamımenensheriklikhámbirgeislesiwhaqqındakelisimgeqolqoyıldı.
1996-jıldıńdekabrindeLissabonsammitindeÓzbekstannıńqatnasıwıonıńEKBSh (Evropadaqáwipsizlikhámbirgeislesiwshólkemi) menenqatnasıqlarınrawajlandırıwdaáhmiyetliwaqıyaboldı.
UsınıńmenenbirgesońǵıwaqıtlarıTashkentteÓzbekstannıńbaslamasımenenEKBShnıńbirqataririánjumanlarıótkerildi. EKBShDemokratiyalıqinstitutlarháminsanhuqıqlarıboyınshaByurosı (DIIXB) nıń «Insanhuqıqlarıboyınshamilliyinstitutlar» temasındaǵıxalıqaralıqseminarkeńesiOraylıqAziya, Evropa, Amerikadaǵı 21 mámleketekspertleriniń, sonday-aq 29 xalıq-aralıqhámhúkimetlikemesshólkemlerwákillerinińqatnasıwındakeńtúrdepikiralısıwlarótkeriwmúmkinshiliginberdi.
Ózǵárezsizliginhámsuverenitetinbekkemlew, házirgizamanáskeriy-texnikalıqjetiskenliklerineqatnastabolıw, áskeriykadrlartayarlawdamúmkinshiliklerinkeńeytiw, maqsetindeÓzbekstan «Paraxatshılıqjolındaǵısheriklik» baǵdarlamasına 1995-jılıiyulayındaqosıldı.
Ózbekstanózinińsırtqıbaylanıslarınkóptáreplemetiykarındadaekitáreplemetiykardashólkemlestiriwtárepdarı. Ekitáreplemebaylanıslardıkeńeytiwóz-aramáplerdianıǵıraqesapqaalıwǵa, bir-birewdijaqınnanbiliwge, uzaqmúddetlióz-arapaydalıbirgeislesiwgebekkemtiykarsalıwǵa, solayetipturaqlılıqhámqáwipsizlikushınbekkembazadúziwgemúmkinshilikberedi.
ÓzbekstannıńAQShmenenekitáreplemeqatnasıqlarımámleketleraralıqbaylanıslardıńeńáhmiyetlibaǵdarlarıboyınshaizbe-izlikpenenhámbekkemrawajlanbaqta.
Dúnyadaǵıjetekshimámleketbolǵan, kútáúlkensiyasiy, ekonomikalıq, áskeriy-texnikalıq, intellektuallıqpotencialǵaiyeAQShmenenkóptáreplemeqatnasıqlardırawajlandırıwhámtereńlestiriwÓzbekstanushınúlkenáhmiyetkeiye. ÓzbekstanAmerikakompaniyalarıhámfirmalarımenenbirliktegiinvesticiyajoybarlarınámelgeasırıwǵa, olarmenenuzaqmúddetli, óz-arapaydalısheriklikqatnasıqlarınornatıwǵa, Amerikakapitalınıńishkibazarındaqatnasıwınkeńeytiwgeúlkenáhmiyetberedi.
SońǵıjıllarıEvropadaǵıkóplegenmámleketler - Germaniya, UllıBritaniya, Franciya, Belgiya, Portugaliya, Greciya, ChexiyaSlovakiya, RumıniyahámbasqadabirqatarmámleketlermenenÓzbekstannıńtikkeleyekitáreplemeqatnasıqlarıádewirkeńeydihámbekkemlendi.
Sonıńmenenqatar, ShıǵıshámTúslikShıǵısAziyaelleri - Yaponiya, TúslikKoreya, Kıtay, Vetnam, Malayziya, Hindistan, Indoneziyahámbasqadamámleketlermenenbaylanıslarıbekkemlenipatır.
RegionallıqturaqlılıqdárejedeintegraciyaprocesslerinrawajlandırıwmáselelerinsheshiwdeǴárezsizMámlektelerdińDoslıqAwqamıquramınakirgenellerarasındaqáliplesipatırǵanqatnasıqlarayrıqshaorıntutadı.BundaybirgeislesiwgeDoslıqAwqamıellerinińjaqınlıǵıhámekonomikalıqtáreptenbaylanıslıǵımenenqatar, tereńtariyxıytamırları, mádeniyhámruwxıybaylanıslarıúlkentariyxıydáwirdawamındaxalıqlartáǵdirinińbirligidetiykarboladı.
Sırtqısiyasiyiskerlikkoncepciyasıonıńtiykarǵıjónelisleri.
XXI ásirdińtezlikpenenózgeripbaratırganxalıqaralıqsiyasiyjaǵdayındaÓzbekstannıńturaqlırawajlanıwıhámmilliyqáwipsizliginbekkemlewushınjoqarıdárejedeqolaysırtqıshárayatlardıjaratıwmáselesizárúrstrategikáhimiyetkeiyebolabasladı. Soǵanbaylanıslı 2012-jıldıńbaslarındaPrezidentÓzbekstanRespublikasınıńsırtqısiyasiyiskerligitarawındadoktrinallıqhújjetislepshıǵıwbaslamasınilgerisúrdihám 2012-jıldıń 10-sentyabrindeÓzbekstanRespublikasınıń«Sırtqısiyasiyxızmetikoncepciyası»járiyalandı.
Sırtqısiyasiyxızmetikoncepciyası – bulmámleketsırtqısiyasatınıńfundamentalprinciplerihámstrategiyalıqáhmiyetlijónelisleri, xalıqaralıqmaydandaǵımaqsethámwazıypalardı, ortahámuzaqkeleshekteÓzbekstanmilliymáplerinilgerisúriwmexanizmlerinbelgilepberetuǵınqaraslardıńanıqsisteması.
Usıhújjette«Mámleketimizdedemokratiyalıqreformanıjánedetereńlestiriwhámpuqaralıqjámiyettirawajlandırıwkoncepciyası»; «ÓzbekstanRespublikasınıńxalıqaralıqshártnamalarıhaqqındaǵı»QararXalıqaralıqhuqıqtıńulıwmatánalınǵannormahámprinciplerinesaykeledi, sonıńishinde: BMShNızamına; «Insanhuqıqlarıulıwmajáhándeklaraciyası»na; «Xalıqaralıqhuqıqprinciplerihaqqında»ǵıdeklaraciyaǵa; «EvropadaqáwipsizlikhámbirgeislesiwkeńesinińXelsinkiJuwmaqlawshıakti»sıyaqlıhújjetlermazmunınankelipshıqqankonceptualpikirlerózkórinisintapqan.
Koncepciya«Ulıwmaqaǵıydalar»tómendegitórtbólimnenibaratbolıp, olarHázirgixalıqaralıqmúnásibetlersistemasındaǵıózgerislerdiÓzbekstanRespublikasımáplerikózqarasınabahalaw, Ózbekstansırtqısiyasatınıńtiykarǵımaqseti, principlerihámwazıypaları, áhmiyetlibaǵdarlarıhámdaÓzbekstanRespublikasısırtqısiyasatınqáliplestiriwhámámelgeasırıwmexanizmlerinetiyislitáreplerinózishinealadı.
SırtqısiyasatxızmetikoncepciyasıOraylıqAziyaaymaǵınaayrıqshaitibarqaratılǵanhám«Ózbekstannıńzárúrmáplerisolaymaqpenenbaylanıslı»ekenligirásmiybelgilengen. OndaOraylıqAziyaózinińzárúrgeosiyasiyjaylasıwıhámmineralshiykizatresurslarınıńúlkenzaqıyralarınaiyeekenligisebeplijáhánkólemindekúshliitibarobъektine, irimámleketlerdiństrategikmáplerisoqlıǵısatuǵınaymaqqaaylanıpbaratırǵanıbiykarlanǵan. IrimámleketlerOraylıqAziyamámleketlerinińózrawajlanıwmodelihámsiyasiyjolınbelgilewgetásirótkeriwgeurınǵanıózmaqsetleringózlepatırǵansırtqıkúshlerdińóz-araqarsılıǵıkúsheyipbaratırǵanıkórsetilgen. Sonday-aq, dúnyanıńirimámleketleritárepinenaymaqtaalıpbarılıpatırǵanózarageosiyasiyqarsılıqinabatqaalınıp, «OraylıqAziyamashqalalarısırtqıkúshlerdińaralasıwısız, aymaqtaǵımámleketlerdińózleritárepinensheshilmegizárúr», degenpikirbayanetilgen. Sonday-aq, Koncepciyadaqáwipsizlikketásirkórsetipatırǵandástúriyhámdástúriyemesqáwiplerdińtúrlerikeńeyipbaratırǵanı, mámleketimizshegaralarıjanındakeskinlikhámjetispewshilikoshaqlarınıńsaqlanıpkalǵanlıǵıbelgilengen. SolmúnásibetpenenusıhújjetteÓzbekstantınıshlıqsúyersiyasatjúritiwihámáskeriy-siyasiybloklardaqatnaspaslıǵı, hárqandaymámleketleraralıqsistemalaráskeriy-siyasiyblokqaaylanǵantáǵdirde, olardanshıǵıwhuqıqınózindesaqlapqalıwıbayanetilgen. Koncepciyadabirinshimártetómendegizárúrqaǵıydalarmórbasılıpqoyıladı: «Ózbekstanózinqońsımámleketlerdegiqurallıqarama-qarsılıqlarǵatartılıwınıńaldınalıwmaqsetindetiyislisharalarkóredi; ózaymaǵındasırtelmámleketlerinińáskeriybazalarıhámobъektlerijaylastırılıwıjolqoymaydı; ÓzbekstanRespublikasıQurallıKúshlerisırteldegitınıshlıqsúyiwshioperaciyalarındaqatnaspaydı».
Ózbekstanxalqaralıqmúnásibetlerdetınıshlıqsúyerjoldanbarıp, xalıqaralıqhámmámleketleraralıqmashqalalardıurısjolımenensheshiwgeqarsıshıǵadıhámjáhánbirliklerimámleketlerarasındaákeriyshiyelenislershıǵıwınpreventivdiplomatiyalıqqurallısheshiwdeaktivqatnasıwdı, qarama-qarsılıqlardıkeskinlestiretuǵınsebeplergeshekqoyıwǵayakiolardıjeńiwgekúsh-ǵayratsarıplawdıózsırtqısiyasatınıńtiykarǵıwazıypasıdepesaplaylı. Qorǵanıwdoktrinasınabaylanıslı, Ózbekstanjáhándegiheshqaysımámlekettiózinińdushpanıdepesaplamaydı, ózáskeriyqońsılarıntekmilliyshegaralaraylanasındajaylastırıw, ózpuqaralarınıńómirihámqadir-qımbatınsaqlawwazıypasınózmoynınaaladı, ózinóziqorǵanıwqılıwdayzárúrómirlikhuqıqınámelgeasıradı, mámlekettińáskeriyqúdiretihámqorǵanıwaqılıyzárúriyatdárejesindebolıwıntámiyinleydi, sırtelmámleketlerimenenáskeriy-texnikalıqbirgeislesiwditezlikpenenrawajlandırıpbaradı
Bundayaqılıysiyasatjáhándequrallımashqalalarbolıpatırǵanbúgingidáwirdetınıshlıqtısaqlawjolındamilliydárejedetaslanǵanzárúrqádemlerdenbiri. Haqıyqatındada, xázirgiwaqıttadúnyabirgeislesiwlerizshilintegraciyalasıwdıtámiyinlewde, eńáwel, áskeriykúshemes, bálkiaqılanasiyasathámdiplomatiya, aqıl-parasat, pikir-alısıwhámdeizshilrawajlanıpbaratırǵanekonomikalıqtarawısheshiwshiáhmiyetkeiye.
Tınıshlıq – turaqlırawajlanıwkepilligi. Mámleketimizdedemokratiyalıqreformalardıńjetiskenligihámpuqaralıqjámiyettirawajlandırıwdıńtiykarǵıkepilligitınıshlıq.Málimbolıwınsha, tınıshhámtatıwjasawhámoǵanerisiwullıqádiriyatbolıp,insanhámonıńómiriskerliginińtiykarıesaplanadı. Bulhaqqında, YuNESKOnıńNızamındaqatańbelgilenip, «adamlarqıyalındatınıshlıqtıqorǵawideyalarınqarartaptırıwlazım, sebebiurıshaqqındaqaraslaradamlardıńqıyalındapaydaboladı», – depjazıpqoyılǵan.
TariyxtatınıshlıqpárwarinsanlardanbiriHindistonnıńirisiyasiyiskeriMaxatmaGandipikirinshe, tekzorlıqsızsiyasiygúresteǵalabaǵaerisiwmúmkin. Kerisinsheǵalaba, waqtıkelip, jeńiliskealıpkeledi. Gandiámeliyatında, siyasatshılarózmaqsetlerinezorlıqyakibasımótkiziwjolımenenemes, tınıshlıqjolımenenerisseboladıhámxalqındasoǵanúyretseboladı, depbilgen.
Házirgidáwirdúnyajúzindegiózgerislerdińtezlikpenenózgeriwi, aymaqlardaqarama-qarsılıqtıń, qáwip-qáterlerdińkúsheyiwimenenklassifikaciyalanadı«Arabbahári»nińxalqlarbasınasalǵankúlpetibunıńeńjaqınmısalı. BirǵanaAvganistandaqánigelerdińesabınakóreaqırǵıjetijılishinde 15 mıńnanzıyatbiygúnaadamlarnabıtbolǵan. AqırǵıtoǵızjılishindeIrakda 162 mıńadamqırılıpketgen, Suriyadaǵıpuqaralarurısıtórtjıldanberidawametpekte. Solarada 120 mıńadamjánjellerqurbanıboldı, 6,5 millionadamúyjayıntaslapketiwgemájbúrboldı. Ekimillionnanzıyatpuqaralarózgemámleketlergeqashıpketken, bundaymısallardıAfrikamámleketlerimısalındadakeltiriwmúmkin.
Avganistandaǵıbarózgerislerkópshilikxalıqaralıqsiyasatshılartárepinenjúdáawırhámqaltıs, depbahalanbaqta. Solkrizistisaplastırıwjolı - siyasiyjolbolıp, qandayqıyınbolmasın, qarama-qarsıkúshlerdisóylesiwlerarqalıózarakelisiwgealıpkeliw,waqtınshalıqhúkimetdúzip, saylawlarótkeriw, Avganistanaldındaturǵanawırmashqalalardısheshiwgeótiw. ÓzbekstanAvganistannıńishkiislerine aralaspaw, Avganistanǵaqarsıqaratılǵantúrliáskeriy-siyasiybirlespelerdeqatnaspaw, Avganistanmenen baylanıslarımızhámbirgeislesiwlerimiztekǵanaekitáreplemetiykardashólkemlestiriw, avganxalqıtańlaǵanhúkimettiqollap-quwatlawsiyasatınózinemaqultabadı. Bundayjaqınlıqqabılqılınǵanbirqatarnızamlarmenenmuhrlepqoyılǵan.
Ózgelerdiń«oyın»larınaqosılmaslıq, qońsımámleketlermenentınıshjasaw,eljurttıńtınıshlıǵıhámmáplerinqorǵaw, tınıshhámabadanómir, milletlerhámpuqaralararatatıwlıq, ózaramehr-aqıbethámbirgeliktiasırapabaylanıwı -Ózbekstanxalqınıńǵárezsizrawajlanıwjolındaǵıeriskenjemishámjeńislerinińnegizi.
Haqıyqatındada, birǵanasırtqısiyasatboyınshaOraylıqAziyaregionındaáhmiyetlistrategiyalıqhámtransshegaralıqimkaniyatlarǵaiyemámleketesaplanǵanAfganstanmenenbekkembaylanıslardıńjolǵaqoyılıwısırqısiyasattaǵıáhmiyetliqádemlerdenbiriboldıdewgeboladı. Afganstanregionnıńajıralmasbólegiretindeáhmiyetliorıntutıpkelgen. Regionxalıqlarınıńulıwmalıqtariyx, din, mádeniyathámúrp-ádetlerózarabirleshtiripturadı. Afganstandaǵıtınıshlıqhámturaqlılıqtıtámiyinlew, eńaldımenen, OraylıqAziyamámleketleriushınstrategiyalıqáhmiyetkeiye. UsımámlekettegitınıshlıqózgezeginderegionmámleketlerineńqısqajollararqalıHindokeanıhámForsbuǵazıportlarınashıǵıwıntámiyinlep, Hindstan, IranhámPakistandıEvropahámbasqaaymaqlarmenenbaylanıstırıwimkaniyatınberedi. SolsebeplitekǵanaOraylıqAziyaemes, bálkiqońsıregionlardaǵıtınıshlıqhámbaqıshpa-basqıshrawajlanıwAfganstandatınıshlıqtıńornatılıwımenentıǵızbaylanıslıekeninkórsetpekte.
ÓzbekstanhámAfganstanmámleketleriarasındaǵıdiplomatiyalıqbaylanıslar 1992-jıl 13-oktyabrdeornatılǵan. BúgingikúndeÓzbekstanRespublikasıAfganstanmáselesinsheshiwdeózinińmaqsethámprincipialpoziciyasınasadıqqalmaqta. ÓzbekstanAfganstandaǵıjaǵdaydıjaqsılandırıwǵakómekberiwdetınıshlıqsúyerjoybarlardıámelgeasırıw, qońsımámlekettińuzaqmúddetliurıstanbúlingenekonomikasıntiklewdeqatnasıwarqalıózjárdeminkórsetipkelmekte. Ásirese, usımámleketlerarasındaǵıekitáreplemebirgeislesiw 2016-jılǵakelip, izbe-izlikpenenrawajlanabasladı. 2017-jılyanvardaTashkentteekimámleketsırtqıislerministrlikleriarasındaǵısiyasiymásláhátlesiwlerdińbirinshiushırasıwıbolıpótti. Ásirese, ÓzbekstanRespublikasıPrezidentinińAfganstanboyınshaarnawlıwákilliginińtayınlanıwımámlekettińekitáreplememúnásebetlergeajıratıpatırǵanitibarıboldı.
Qalaberse, mádeniyatları, qádiriyatlarıbir-birinejaqınbolǵanekixalıqıńdoslasıwıuzaqlasıwdanjaqsıekenliginheshkimgeaytıpotırıwshártemes. Xalıqlarbirlesse, bir-birimenendoslıqbaylanıslardıjolǵaqoysa, regiondatınıshlıqhámtatıwlıq, turaqlılıqtıtámiyinlewdińgirewiboladı.
MinesondaysawaplıislerdińbaslawshısıbolǵanShavkatMirziёevprezidentlikwazıypasınıńdáslepkikúnlerinde-aqAfganstanmenenhártáreplemebirgeislesiwdijánedejedellestiriwhámdeusımámleketteqısqawaqıttatınıshlıq, turaqlılıqtıńornatılıwı, onıńekononimkalıqhámtransportinfrasistemasınıńtikleniwinekómeklesiwtárepdarıekeninbildirdi. Ózbekhámafganxalıqlarınjaqınqońsılıqhámázeliydoslıqqatnasıqlarıózarabaylanıstırıpturadı. Afganstandatınıshlıqhámturaqlılıqtıornatıw, ózarapaydalısherikliktibekkemlew, sawda, ekonomikalıq, transport, mádeniyhámbasqatarawlardabirgeislesiwdirawajlandırıwboyınshaÓzbekstantárepinenkeńkólemlijumıslarámelgeasırılmaqta.
2017-jıldekabrdeTashkentteShavkatMirziёevhámAshrafǴaniqatnasıwındabolıpótkensóylesiwlerdeulıwmalıqmádeniy-ruwxıymiyrasbelgisibolǵanAbuRayxanBeruniy, AlisherNawayı, ZaxiriddinMuhammedBaburhámbasqaullamalarziyaratgaxlarınbirgelikteqaytatiklew, ońlawhámabadanlastırıwboyınshaózarakelisipalınǵanedi. Bolıpótkenusıushırasıwda 2018-jılAfganstanhámÓzbekstanortasındabirgeislesiwdeislenetuǵınjumıslardıńrejelerikelisipalındı.
Solardan, ÓzbekstanAfganstanushınzárúrqánigeliklerdińmámleketjoqarıoqıworınlarındaoqıtıwǵatayarekenliginbildirdi. IlajdajaqındoslıqqatnasıqlardıńkórinisiretindeÓzbekstandaislepshıǵılǵan 25 dana Isuzu markalıavtobushám New Holland markalı 3 danatraktorÓzbekstanRespublikasıPrezidentitárepinenqońsıAfganstanǵaberilgenidaǵazalandı. 2018-jıldıń 10-yanvarkúniAfganstanIslamRespublikasınıńHayratonqalasındaÓzbekstanRespublikasıPrezidentiatınan 25 avtobus, 3 traktorhámtirkemetexnikaAfganstanxalqınaberiwgearnalǵansatanatlıjıynalısbolıpótti. OndaÓzbekstanrásmiydelegaciyasıaǵzaları, AfganstanPrezidentiadminstraciyasıhámhúkúmeti, usımámleketjámáátshiligihámisbilermenadamlardıńwákilleriqatnastı.
Bulbarada, Ózbekstanlıqurılısshıhámqánigelertárepinen«Termiz - Hayraton - MazarıSharif»temirjolıqurılıp, paydalanıwǵatapsırılǵanınayrıqshaatapótiwkerek. Ózbekstanqánigeleritárepinen«MazarıSharif - Hirot»temirjolıhám«Surxan - PuliXumri»elektruzatıwliniyasınqurıwboyınshairijoybarlardıámelgeasırıwboyınshakelisiwlergeerisildi. UsıjoybarlardıńámelgeasırılıwózgezegindeAfganstanekonomikasınińrawajlanıwınaxızmetetedi. TermizqalasındaǵıqánigelestirilgenemlewxanadaAfganstanpuqaralarınamedicinalıqxızmetkórsetiwushınbarlıqshárayatlarjaratıldı. Afganstanlılarushınózbektilinúyretiw, temirjolhámdebasqatarawqánigelerintayarlawmaqsetindeSurxandáryawálayatındaarnawlıbilimberiworayıshólkemlestirilgenliginayrıqshaatapótiwkerek. Usıjıldıń 21-yanvarkúni 100 gejaqınAfganstanlıjaslarTermizxalıqaralıqaeroporttakútipalındı. OlarÓzbekstanRespublikasıPrezidentiShavkatMirziёevtıńbaslamasımenenshólkemlestirilgenAfganpuqaralarınoqıtıwǵaarnalǵanoqıworayındabilimalıwushınkeldi. Afganstanlıjaslarusıoraydaekijıldawamındaózbektilihámádebiyatıbaǵdarındapedagogikalıqbilimaladı. Sonnankeyinózelineqaytıp, tarawlarıboyınshaafganoqıwshılarınasabaqberedi. Oraydadáslepkibasqıshtaózbektilihámádebiyatıbakalavriattálimbaǵdarında 97 student, solardan, 86 jigithám 11 qızdıoqıtıwnázerdetutılǵan.
Mámleketimizbasshısıeńbelgiliminberlerdenturıp, OraylıqAziyaregionındaturaqlılıqhámqáwipsizliktitámiyinlewdeAfganstandatınıshlıqornatıwstrategiyalıqáhmiyetkeiyeekeninayrıqshaaytıpkelmekte. Bulhaqqındapikirjúrgizgende 2017-jıl 8-9-iyunkúnleriÓzbekstanRespublikasıPrezidentiShavkatMirziёevtıńAstanaqalasındabolıpótkenShanxaybirgeislesiwshólkemimámleketbasshılarıkeńesiniń cammitindeshıǵıpsóylegeniayrıqshaorıntutadı.UsısammitmájilisindeMámleketimizbasshısıÓzbekstanAfganstandatınınshhámtatıwturmıstıtiklewboyınshaafganxalqıhámxalıqarabirgeislesiwjámiyetijumıslarınjaqsıqollap-quwatlawın, sonday-aq, jaslardıtúrlijatideyalardanasıraw, olardıńzamanagóytálim-tárbiyaalıwı, kámilinsanbolıpjetilisiwindemámleketlerarabirgeislesiwdińáhmiyettiúlken», ekenliginayrıqshaatapótti.
2018-jıl 15-martkúniQazaqstanpaytaxtıAstanaqalasındabolıpótkenOraylıqAziyamámleketleribasshılarınıńbirinshimásláhátlikushırasıwındaPrezidentimizShavkatMirziёevqatnasqanedi. UsıushırasıwdaPrezidentimizsózgeshıǵareken: «RegionlıqhámxalıqaralıqbirgeislesiwdikeńeyttiriwdeOraylıqAziyamámleketlerinińsawda-ekonomikalıqbaylanıslarınrawajlandırıw, bulbaǵdardaturaqlısóylesiwdijolǵaqoyıw, ulıwmaregionlıqmáselelerdibirgeliktesheshiwditabıwmaqsetindeOraylıqAziyamámleketleribasshılarınıńmásláhátlikushırasıwınturaqlıótkeriwkeleshektedástúrgeaylanıwıkerek», depatapótti.
Sonday-aq, usıushırasıwdaPrezidentimizShavkatMirziёevQáwipsizliktarawındaǵıbirgeislesiwdińbirqataráhmiyetlimáselelerineayrıqshatoqtalmaqshımandep, AfganstanmáselesindegiÓzbekstanjetekshiliginaytıpótkenedi: «OraylıqAziyanıńturaqlıhámizshilrawajlanıwıntámiyinlewqońsıAfganstandatınıshlıqqaerisiwmenentıǵızbaylanıslı. Bulmáselenisheshiwdetınıshlıqsóylesiwlerótkeriwdenbasqapaydalıjoljoqekenliginitibarǵaalıp, ÓzbekstanhámAfganstanusıjıldıń 26-27-martkúnleriTashkentteAfganstanboyınshajoqarıdárejedegixalıqaralıqkonferenciyaótkeriwhaqqındabaslamamenenshıqtı. Bizmineusıbaslamanıqollap-quwatlaǵanıushınOraylıqAziyamámleketleribasshılarınanminnetdarmız, bululıwmalıqmáplerimizushınjúdáayrıqshaáhmiyetkeiye».
Mámleketimizbasshısıbaslamasımenenótkerilgen«Tınıshlıqprocesi, qáwipsizliktarawındabirgeislesiwhámregionlıqsheriklik»temasındaAfganstanboyınshajoqarıdárejedegiTashkentxalıqaralıqkonferenciyasısheńberinde 26-martkúnipaytaxtımızda«EvropaAwqamı – OraylıqAziya»formatındasırtqıislerministrliginińgezektegiushırasıwıshólkemlestirilgenedi. OndaÓzbekstanRespublikasısırqıislerministriAbdulazizKomilov, QazaqstanRespublikasısırtqıislerministriQayratAbdraxmanov, QırǵızstanRespublikasısırtqıislerministriErlanAbdildaev, TajikstonRespublikasısırtqıislerministriSirojiddinAslov, TurkmenstansırtqıislerministriorınbasarıVepaXadjievhámEvrokomissiyaprezidentiorınbasarı, EvropaAwqamınıńsırqıislerhámqáwipsizliksiyasatıboyınshaJoqarıwákiliFederikaMogerinilerqatnasıp, regionlararabirgeislesiwdińáhmiyetlimáselelerisóylesildi.
KonferenciyadaÓzbekstanRespublikasıPrezidentiShavkatMirziёev, AfganstanIslomRespublikasıPrezidentiMuhammadAshrafǴani, EvropaAwqamınıńsırqıislerhámqáwipsizliksiyasatıboyınshaJoqarıwákiliFederikaMogerini, BMShnińAfganstandaǵıarnawlıwákiliTadamitiYamamoto, sonday-aq, AQSh, UllıBritaniya, Germaniya, Italiya, Franciya, Turkiya, Rossiya, Qıtay, Hindstan, Iran, Pakistan, Qazaqstan, Qırǵızstan, Tájikstan, Túrkmenstan, SaudiyaArabstanıhámBirleskenArabAmirliklerisırqısiyasiymekemeleribasshıları, 25 mámlekethámxalıqaralıqshólkemlerinińwákilleriqatnastı.
TashkentkonferenciyasındaAfganstanda 40 jıldanberidawametipkiyatırǵansoqlıǵısıwlaraqıbetindekóplepadamlarqurbanbolıpatırǵanımámleketekonomikasınıńizdenshıǵıwınaalıpkelipatırǵanıusımáselegesırqıkúshlerdińaralasıwıjaǵdaydıjánedeqıyınlastırıpatırǵanıaytıpótildi. Tashkentkonferenciyasiafganmáselesinsheshiwdiámeliyruwxdasóylesiw, birgelikteulıwmalıqsheshimislepshıǵıwjolındaáhmiyetliqádemboldı.