2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг

12-Tema. ǴárezsizlikjıllarındaQaraqalpaqstanRespublikası


Jobası:
1.ǴárezsizlikjıllarındaQaraqalpaqstanRespublikasısociallıq-ekonomikalıqhámsiyasiyturmıstaámelgeasırılǵanreformalar.
2.Qaraqalpaqstandaawılxojalıǵıhámsanaattarawındaózgerisler. Ruwxıy-mádeniytarawdaǵıjańalanıwlar.QaraqalpaqstanRespublikasıjoqarıtálimsistemasıhámondaǵıreformalar.
3.QaraqalpaqstanRespublikasındaekologiyalıqjaǵday. Aralapatshılıǵı. Ekologiyalıqjaǵdaydıjaqsılawboyınshamámleketsiyasatı.


Ádebiyatlar
1.Мирзиёев Ш. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Т. «Ўзбекистон», 2017.
2.Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Т. 1. - Тошкент: Ўзбекистон.. 2017.
3.Каримов И.А. Жоқары мәнаўият – жеңилмес күш. Тошкент.: «Маънавият», 2008.
4.Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий саодатдир. - Тошкент: Ўзбекистон. 2015.
5.Айтмуратов Ж. Ғәрезсизлик дәўиринде Қарақалпақстан мәдениятының раўажланыўы Н. 1999
6.Айтмуратов Ж. Халық ансамблине айланған «ҳүрлиман» Н. 2016
7.Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик университети ғәрезсизлик жылларында Т. 2011.
8.Джумашев А., Нуржанов С., Уразова Л., Таджиева Р. Қарақалпақстан тарийхы (1991-2015-жыллар) Н. 2018.
9.Қарақалпақстанның жаңа тарийхы Н. 2003
10.Камалов С. Қарақалпақлардың халық болып қәлиплесиўи ҳәм оның мәмлекетлигиниң тарийхынан Н. 2001
11.Кощанов Б.А.,Аметов Т.А. Очерки новейшей истории Республики Каракалпакстан Н. 2015
12.Теберик билим дәргайы Н. 2010.

XXásirdeOrtaAziyaxalıqlarınıńsiyasiy, ekonomikalıqhámmádeniyturmısındaúlkenózgerislerjúzberdi. Usıǵanbaylanıslırespublikaǵamiyrasetipqaldırılǵanquramalısiyasiy, sociallıq-ekonomikalıqhámruwxıymashqalalardısheshiwdińtiykarǵıjolıonıńmilliymámleketliginbekkemlewhámbunnanbılaydarawajlandırıwdan, huqıqıysiyasiysuverenligin, ekonomikalıqerkinlinintámiyinetiwdenibaratedi. QaraqalpaqastanjámiyetshiligirespublikanıńhukıqıystatusınkeńeytiwhámÓzbekstanRespublikasıquramındaonıńsuverenlimámleketbolıwıntámiyinetiwushınháreketetti.

1991-jılÓzbekstanRespublikasıhámonıńquramındaǵıQaraqalpaqstanRespublikalarıushınúlkenburılısjılıboldı. Ózbekstanxalqıózrespublikasınǵárezsizdepjáriyaladı. Al, QaraqalpaqstanǵárezsizrespublikanıńquramındaǵısuverenliRespublikadeptanıldı. QaraqalpaqstanRespublikasıǵárezsizlikjıllarındasuverenliQaraqalpaqstanRespublikasıdepjáriyalanıwımenenbirge, mámleketshiliginińrawajlanıwında, jámiyetlik-ekonomikalıqdúzilistiń, xalıqtıńsociallıq-siyasiyturmısındaǵı, mádeniyathámilimtarawlarındaúlkentariyxıywaqıyalarǵaoǵadabayózgerislerjúzberdi.
XXásirdeOrtaAziyaxalıqlarınıńsiyasiy, ekonomikalıqhámmádeniyturmısındaúlkenózgerislerjúzberdi. 1980-jıllardıńaqırındahám 1990-jıllardıńbasındaQaraqalpaqstanjámiyetshiliginińrawajlanıwınajıllarboyıtoplanıpqalǵan, ekonomikalıqhámsociallıq-mádeniymashqalalardıńtásirikúshliedi. Usıǵanbaylanıslırespublikaǵamiyrasetipqaldırılǵanquramalısiyasiy, sociallıq-ekonomikalıqhámruwxıymashqalalardısheshiwdińtiykarǵıjolıonıńmilliymámleketliginbekkemlewhámbunnanbılaydarawajlandırıwdan, huqıqıysiyasiysuverenligin, ekonomikalıqerkinlinintámiyinetiwdenibaratedi.
1989-1991-jıllarıbirneshemıńjıllartariyxındaǵımilliytikleniw, milliyoyanıw, milliyprogresskeullıbaslamajúzegekeldi. UsıjıllardanbaslapxalqımızdıńhaythámNawrızbayramlarımilliybayramretindekeńbelgilenebasladı. XXásirdiń 80-jıllarınakelipmámleketlikdárejegekóterilgenkommunistlikideologiyaózkelesheginińonshalıqayqınemesligin, ózinińbulturısındauzaqqabaralmaslıǵınbayqaybasladı. SonlıqtandaÓzbekstanRespublikası 1989-jılı 21-oktyabrdemámleketliktilhaqqındahám 1990-jılı 20-iyundesuverenitetihaqqındadeklaraciyaqabılqılǵanedi. BuljaǵdayQaraqalpaqstandadasiyasiy, sociallıq-ekonomikalıqhámruwxıymashqalalardısheshiwdińtiykarǵıjolıonıńmilliymámleketliginbekkemlewhámbunnanbılaydarawajlandırıwdan, huqıqıysiyasiysuverenligin, ekonomikalıqerkinligintámiyinetiwdenibaratedi. Sonlıqtanda 1989-jılı 1-dekabrdeQaraqalpaqstanRespublikasıJoqarǵıSovetinińsessiyasında «QaraqalpaqstanRespublikasınıńmámleketliktilihaqqında» nızamqabıletildi. 1990-jıldıń 14-dekabrindeQaraqalpaqstanRespublikasınıńJoqarǵıkeńesinińIVsessiyasıQaraqalpaqstanRespublikasınıńÓzbekstanRespublikasıquramındamámleketlikSuverenligituwralıDeklaraciyakabıletti. UsıkúnnenbaslapQaraqalpaqstanAvtonomiyalıRespublikasıSuverenliQaraqalpaqstanRespublikasıdepatalabasladı. BulÓzbekstannıń 1991-jıldıń 31-avgustındaǵı «ÓzbekstanRespublikasınıńmámleketlikǵárezsizliginińtiykarlarıhaqqında» nızamındatastıyıqlandı. Usındayjúdə áhmiyetlinızamlırejeler 1992-jıldıń 8-dekabrindeqabıletilgenÓzbekstanRespublikasınınKonstituciyasına (70-75-statyalar) kirdi. Mámlekettińtiykarǵıbelgilerinińbirionıńmámleketliknıshanları, olarsızheshbireltolıqmámleketstatusınakóterilealmaydı. Mámleketliknıshanlarqanshaásirlerdawamındaata-babalarımızarzıwetkenerkinlikhámmilletmaqtanıshı, sonday-aq, jurtımızdıńrawajlanǵanellerqatarınaqosılıwı, demokratiyalıqprinciplernegizindesiyasiyreformalarjúrgizilipatırǵanınanderekberedi. Milletimizdiańlatıwshımámleketlikshıshanlaresaplanǵangimn, gerb, bayraqsanamızdatuwılıpóskenjerimizgewatansúyiwshiliksezimlerinoyatadı. QaraqalpaqstanRespublikasıózinińnızamarqalıtastıyıqlanatuǵınsuverenliginbildiretuǵınmámleketliknıshanlarına-bayraǵına, gerbine, gimnineiyeboldı. QaraqalpaqstanRespublikasınıńtariyxıyhámmámleketlikómirinde 1990-1993 jıllarıúlkensiyasiyáhmiyettegiwaqıyalarjúzberdi. 1992-jılı 14-dekabrdeQaraqalpaqstanRespublikasınıńtunǵıshbayraǵıtastıyıqlandı. 1993-jıldıń 9-aprelindeNókisqalasındaQaraqalpaqstanRespublikasıJoqarǵıKeńesinińekinshishaqırıqXIIsessiyasındaonıńekinshimámleketliknıshanıózgerbidúnyaǵakeldi. Sonday-aqusısessiyadaQaraqalpaqstanRespublikasınıńKonstituciyasıqabıletildi. QaraqalpaqstanRespublikasındaózKonstituciyasınıńbolıwıonıńsuverenliginińeńáhmiyetlibelgisibolıptabıladı. Konstituciyaboyınshaqaraqalpaqxalqınıńmámleketshiliginińtariyxtabirinshimártebejoqarıdárejegekóterilgenligikózgetúsedi. Sonıńmenenoleldińekonomikasınıńbazarqatnasıǵıarqalırawajlanıwıushın, onıńtiykarıbolǵanjekemenshiktibekkemlewgexızmetetedi. QaraqalpaqstanRespublikasıKonstituciyası 1993-jılıqabıletilgenwaqıtta 6 bólim, 25 bap, 116 statyadanibaratedi. UsıwaqıtqashekemQaraqalpaqstanRespublikasıKonstituciyasınatórtretózgerishámqosımshalarkirgizildi. ÓzgerislerhámqosımshalartiykarındaházirgiwaqıttaQaraqalpaqstanRespublikasıKonstituciyası 6 bólim, 26 baphám 120 statyadanibarat.Al 1993-jıldın 4-dekabrindebolǵanJoqarǵıSovettińXIVsessiyasındaQaraqalpaqstanRespublikasınıńI.YusupovsózinehámkompozitorN.Muxametdinovnamasınajazılǵanmámleketlikgimninqabıletti. Bulúlkensiyasiyhámtariyxıywaqıyaboldı.
QaraqalpaqstanRespublikasınıńMámleketliktiliqaraqalpaqhámózbektilleribolıpesaplanıwımenenbirqatardaKonstituciyaonıńaymaǵındajasawshımilletlerdińhámxalıqlardıńtillerine, úrp-ádetlerinehámdástúrlerinehúrmetpenenqaraydı, olardıńrawajlanıwıushınjaǵdaylardúziwditámiyinleydi. Siyasiyturmıstabolıpatırǵanózgerislerrespublikadademokratiyanıńkeńtúrdeiskeasıpatırǵanlıǵınıńguwasıbolıpesaplanadı. Hárbirxalıqózinińdástúrlerintereńúyrenip, turmıstaqollanıwımenenbirgebasqaellerdegialdaǵıdástúrlerdideúyrenip, onıpaydalanıwawızbirshiliktińjánebirdáregibolıptabıladı. RespublikanıńKonstituciyasıboyınsha 1994-jıldıń 25-dekabrindebásekitiykarındaJoqarǵıKeńestiń 86 deputattanibaratbolǵanjańaquramısaylandı. EndigidenbılayJoqarǵıSovetJoqarǵıKeńesdepatalatuǵınboldı. Al, Konstituciyadaǵıkirgizilgenózgerislerboyınsha, 69-statyaǵamuwapıqQaraqalpaqstanRespublikasıJoqarǵıKeńesi – aymaqlıqsaylawokruglerinenkóppartiyalılıqtiykarında 5 jıllıqmúddetkesaylanatuǵın 65 deputattanibarat.
ÓzbekstanhámQaraqalpaqstandasiyasiypartiyalar, jámiyetliksiyasiybirlespelerpaydaboldı. ÓzbekstanhámQaraqalpaqstanda «Xalıqdemokratiyalıq», «Adalatlıq», «Milliytiklanish», «Fidokorlar», ÓzLiDePpartiyalarıbar. 2000-jılı «Fidokorlar» hám «Vatantaraqqieti» partiyaları «Fidokorlar» atımenenbirlesti. Jámiyetliksiyasiyturmısta 1994-jılı 26-dekabrde,1999-jılı 5-dekabrde, 2004-jılı 26-dekabrde, 2009-jılı 27-dekabrde, 2014-jıldıń 21-dekabrinde, 2019-jıldıń 22-dekabrindepuqaralarımızózlerinińKonstituciyalıqhuqıqlarınanpaydalanıp, ÓzbekstanRespublikasıOliyMajlisiNızamshılıqpalatasına, QaraqalpaqstanRespublikasıJoqarǵıKeńesine, XalıqdeputatlarınıńrayonlıqhámqalalıqKeńeslerinedeputatlıqqatalabanlarǵadawısberdihámelimizdińtınıshlıǵı, Watanımızdıńrawajlanıwıushınxızmetetipatırǵaninsanlardı, xalqımıztariyxındabirinshiretkóppartiyalılıqtiykarındaelimizdińeńjaqsıazamatlarınxalıqdeputatlarıetipsayladı.
QaraqalpaqstanRespublikasındaawılxojalıǵıtarawındamámleketlikmúlktimenshiklestiriwarqalıkópukladlıekonomikanıkáliplestiriwdiámelgeasırıwayrıqshaáhmiyetkeiyebolıp, bulmáselegeúlkenitibarberiwditalapetedi. Awıllıqjerlerderespublikaxalqınıń 60 procentinenaslamıjasaydı. Respublikadaóndiriletuǵınónimlerdińbasımkópshligiagrarsektorarqalıjetistiriledi. Mámleketlikawılxojalıqkárxanalarımámleketxojalıqlarınbirinshináwbette, ózin-óziaqlamaǵan, zıyankóripislepatırǵanxojalıqlardıjámáátxojalıqlarınahámmenshiktińbasqatúrlerineaylandırıwzárúrligikelipshıqtı. Respublikamızdaagrarreformalarótkeriw, xalıqtıńturmısabadanlıǵınkóteriwhámekonomikalıqprocesslerdińósiwintámiyinlewhúkimetimizdińkúndelikliwazıypasıboldı.
QublaAralboyınıńekologiyalıqózgesheliklerineqaramastanúlkemizdexalıqsanınıńósiwshiligi 40 jılishindeekieseósti, sonlıqtandaegislikjerlerdiózlestiriwderawajlanıpbarmaqta. 1965-jılıegislikmaydanlar 168,8 mıńgektarbolsa, 1996-jılol 411,2 mıńgektardıquradı. Qaraqalpaqstanjerlerinedánliósimliklerdenbiyday, júweri, mákke, salı, tarı, máshhámtaǵıbasqaegiwtórteseósti, alot-jemlikmádeniyósimliklerdenláblebi, arpa, sulı, jońıshqahámt.b. egiwdawametpekte. Biraqpaxtaushınegislikjerler 1996-jıldanazayıpbasqadánliósimliklergedıqqatkóbirekawdarılmaqta.
Qaraqalpaqstanaymaǵında 1994-jılıawılxojlıǵındafermerxojalıqlardıńsanı 1265 kejetti, biraqolardıńayırımlarıpaxtaónimintayarlawdatómenzúráátaldı, bosjerlerdidurıs, ónimlipaydalanaalmadı. Qaraqalpaqstannıńawılxojalıǵınrawajlandırıwda 1998-jılı 1686 fermerxojalıqshirketlerawqamıdúzildi.
Qaraqalpaqstannnıńayırımxojalıǵındabasshılartárepinenawıltexnikalarınmenshiklestiriwislerindenadurıs, burmalawshılıq, háttekitazatexnikanıtómenbahadasatıpjiberiworınaldı.
1991-jılı 21-dekabrdeqabıletilgen «Diyqanxojalıǵıxaqqında» pármanhám 1994-1995-jıllarıawıldareformalarótkeriwboyınsha 10 aslamqararawılxojalıǵıóndirisinzamantalabınaılayıqlıshólkemlestiriwdeúlkenahmiyetkeiyeboldı. Awılturǵınlarına 35 sotıxjerberiw, buljerdenawılshańaraǵıtekózin-óziazıqlandırıpqoymastan, qalabazarlarınpalızónimlerimenentoltırıwǵaúlesqostı.
2010-jılda «Uzkishlokxwjalikmashlizing» kompaniyasınıńQaraqalpaqstanbólimitárepinenlizingarqalı 314 danaawılxojalıqtexnikaları, sonnan 167 traktor, 36 kultivator, 22 seyalka, 57 plughám 32 basqatexnikalaralıpkelindi.
2014-jılıBeruniyrayonı «Qızılqala» awılpuqaralarjıyınıaymaǵındaǵı «MuzaffarShamuratov» fermerxojalıǵınaGermaniyadanhasılnásillieshkileralıpkelindi. Burınǵıawqammámleketinińtábiyatnızamlarına, ekologiyasharayatlarınabiypárwalıqpenenqaraǵanlıǵınıńnátiyjesindedúnyadaeńúlkenapatshılıqlardıńbiribolǵanAralmashqalasıkelipshıqtı. Araldıńqurıpqalıwıbirinshiden, xalıqtıńishipjepotırǵanırıskı-nesiybesinen – balıǵınanayırdı, ekinshiden, teńizdińkewipketkenultanınanudayınaushıpturǵanduzlıshanǵıtadamlardıtúrlikesellikkeushıratpaqta. AlendiÁmiwdáryasuwınıńpataslanıwıolkeselliklergeústemebolıp, egislikjerlerimizdiduzlandırıp, eginlerdińzúráátinkemitip, respublikamızdaǵıhaywanathámósimliklerdúnyasınaoǵadaúlkenzıyantiygizbekte.
1992-jıldıńavgustayındaNókisqalasındaAralmashqalasınıńsheshiliwi, xalıqushınjúdázárúrmáseleleriboyınshaxalıqaralıqilimiykonferenciyabolıpótti. 1993-jıldıńmayayındaOraylıqAziyamámleketlerinińbasshılarıQızılOrdaqalasınajámlesip, «Aralteńizihámboylarımashqalalarınsheshiw, Aralaymaǵınekologiyalıqjaqtanjaqsılawdıhámsociallıq-ekonomikalıqjaqtanrawajlandırıwdıtámiyinetiwboyınshabirlikteháreketetiwhaqqındakelisim»geqolqoydı. PrezidentlerdińsolushırasıwındaAraldısaqlapkalıwxalıqaralıqqorındúziwmáselesisheshildihámonıńrejesitastıyıqlandı. QordıńatkarıwshıdirekciyasıAlma-Ataqalasındajaylasatuǵınboldı.
PrezidentimizBMShBasAssambleyasının 48-sessiyasında 1993-jılı 28-sentyabrdesóylegensózindeAralmashqalasınıńjerjúzindegieńirihámqáwiplimashqalaekenligin, yaǵnıyAralmashqalasıXXásirdińeńúlkenapatshılıqlarınıńbiri, Aralteńizinińqurıwıpútkildúnyajúziushınaldınanboljapbolmaytuǵınaqıbetkeiyeekenliginaytıp, jáhánellerinAralhámAraljaǵalawlarınamansaqlapqalıwǵajárdemkórsetiwgeshaqırdı.
1994-jılı 11-yanvarkúniNókisteOraylıqAziyanıńbesmámleketinińPrezidentlerihámdeRossiyaFederaciyasınıńwákillerinińqatnasıwındaótkizilgenushırasıwdaAralǵahámAralboyıxalqınaámeliyjárdemberiwmáselesitalqılandı. Onda «Aralteńizinińbasseynindeekologiyalıqjaǵdaydıjaqsılawboyınshaanıqháreketetiwbaǵdarlaması» qabıletildi.
1995-jıldın 18-20-sentyabrindeNókisqalasındaBMShtárepinenAralteńizibasseynindegimámleketlerdińturaqlırawajlanıwınaarnalǵanxalıqaralıkilimiykonferenciyashaqırıldı. BulAralmashqalasınsheshiwdeoǵadaúlkentariyxıyahmiyetkeiyeboldı, sebebi 20-sentyabrdeOraylıqAziyamámleketlerioǵadaahmiyetlihújjet – Nókisdeklaraciyasınqabıletti. Bundaawılhámtoǵayxojalıqlarınádewirsabırlılıqpenenhámilimiyjaqtantiykarlanǵansistemaǵaótkeriw; suwresurslarınpaydalanıwdıńekonomikalıqusıllarınislepshıǵıwarqalı, suwǵarıwdahámqorshaǵanortalıqtıqorǵawdajetiliskentexnologiyanıqollanıp, irrigaciyanıńpaydalılıǵınarttırıw; aymaqtajasawshıadamlardıńturmısdárejesinbunnanbılaydajaqsılaw, keleshekáwladtınbaxıtlıómirsúriwiushınilajlarislepshıǵıwqusaǵanmáselelerdisheshiwkúntártibineqoyıldı. 2010-jıldıńaprelayındaBMShBassekretarıPanGiMunAralboyıregionındabolıp, AralboyındaǵıekologiyalıqjaǵdaymenenjaqınnantanıstıhámMoynaqrayonındajasawshıxalıqpenenushırasıp, Aralmashqalasınsheshiwgekómeklesiwge, usıekologiyalıqapatshılıqaqıbetlerinsaplastırıwushınBMShtıńekspertsalohiyati, finanslıqhámbasqaresurslardıtartıwǵabarlıqkúshjigerinjumsawǵatayarekeninbildirdi.
KórilgenilajlarnátiyjesindeQaraqalpaqstanRespublikasındanuqsanmenentuwılǵanlardıńsanı 1997-jılǵasalıstırǵanda 3,1 ese, analardıńólimi 2, nárestelerdińólimibolsa 2,4 márteqısqardı.
Sanaattabirqatarjaqsıózgerislerbolabasladı. 1995-jılıXojeliqalasındashiyshe-ıdıslarzavodıpaydalanıwǵaberildi. Bulsanaatkárxanasınıńiskeqosılıwırespublikadantısqarıellerdenshiysheıdısınalıpkeliwdiqısqartıwǵamúmkinshilikberdi.
Jeńilsanaattıń, sonıńishindetoqımashılıqhámtigiwtarawlarınıńóndirislikbazasıádewirkeńeytirildi. 1993-jılıNókisqalasında «Kateks» toqımashılıqkompleksipaydalanıwǵaberildi, al 1995-jılıEllikqalarayonındaúsındaytoqımashılıqkompleksi «Elteks» satıwǵatayarónimshıǵarıwdapitkenóndirislikciklmeneniskeqosıldı.
Qaraqalpaqstannıńxalıq-aralıqbaylanıslarıádewirrawajlandıQaraqalpaqstandasırtellermenenbaylanısboyınshaMinistrlikduzildi. ÓzbekstansırtqıislerministrliginińQaraqalpaqstanbólimishólkemlestirildi.
1996-jılıQaraqalpaqstanrespublikasınıńsırtqısawdadaǵıtiykarǵısheriklerinińúlesitómendegisheboldı: Rossiya-11,4, AQSh-14,1, QublaKoreya-11,1, Shveycariya-9,4, Niderlandiya-7,2, sırtmámleketlergetiykarınanpaxtatalshıǵı, qaytaislengenneftónimlerishıǵarıldı. Alsırttanqumshekerbiyday, mashinahámúskeneler, avtomashinalarh.b. úskeneleralıpkelindi.
1996-jılırespublikamızdabirinshiretQonıratgazbirlespesiniń «Úrge» kárxanasıgazkondensatıhámtábiyǵıygaz-sanaatónimlerinshıǵarabasladı. Xalıqtıńtábiyǵıygazbenentámiyinlewdárejesi 83 procentkejetti. 1996-jılıQońıratrayonındaOraylıqAziyadaeńúlken, jılına 190 mıńtonnaharqıylısodaislepshıǵaratuǵınzavodqurılısıbaslanıp, 2007-jılıisketústi.
Sonday-aq, Qońırat-BeynewavtomobiljolınıńhámNawayı-Úshqudıq-Miskin-Tórtkúl-SultanWayıstawjańatemirjolliniyasınıńqurılısıqalahámawıllarımızdırawajlandırıwdaúlkenáhmiyetkeiyejoybarlardanbiribolıptabıladı. Buljańaliniyanıńisketúsiriliwitektábiyǵıybaymineralrezervlerdenpaydalanıw, qońsılasellerdińaymaǵınaylanıpótetuǵıntransportqárejetlerinazaytıwǵanaemes, elimizǵárezsizliginjánedebekkemlewgexızmetetpekte.
ÁmiwdáryaarqalıótkenkópirdińqurılısıelimizdińtemirjolsistemasınrawajlandırıwdaúlkeninjenerlikqurılmaQaraqalpaqstanRespublikasıhámXorezmwálayatınbaylanıstırıp, paytaxtımızǵabaratuǵınjoldıqısqartıwǵaimkanberdi. 2014-jıldawamındaxalıqaralıqáhmiyettegiavtomobiljollarında (A-380 «Gúzar-Buxara-Nókis-Beynew» avtomagistraljolı) jámi 128,8 mlrdsumlıqjumıskólemirejelestirilgen.
2013-jıldıńnoyabrindegiÓzbekstanRespublikasıMinistrlerKabinetinińarnawlıqararıtiykarında 2014-2016-jıllardaNókisqalasıhámBeruniyrayonındaulıwmabahası 1 trillion 300 milliardsummuǵdarındaqurılıshámabadanlastırıwjumıslarıalıpbarılıwırejelestirilip, buljumıslarbaslapjiberildi. Nókisqalası «Doslıq» (Qızketken) kanalınıńpaytaxtımızdıkesipótetuǵın 2,5 kilometrjaǵasınabadanlastırıw, zamanagóydemalısorınların «Temirjolshılar», «Ájiniyaz», «Balalarbaǵı» parkleri, 54 dana 4 qabatlıturaqjaylarqurılısıhámbasqadarekonstrukciyalawjumıslarıalıpbarıladı.
2007-2010-jıllardaúlkemizdegijerastıbaylıqlarınizlewhəmizertlewboyınsharespublikamızda «Ústirt-Zarubejneftegaz» kərxanasıdúzildi. BuliygilikliislerditurmısqaasırıwushınRossiyanıń «Gazprom» kompaniyasıtərepinen 460 milliondollarqarjıajıratıldı, «Shaqpaqtı» kənindegigazdijoqarıbasımda «Orta-Aziya-Oray» gazmagistralınajetkeripberetuǵınulıwmaqunı 21 milliondollarbolǵangazkompressorstanciyasırekonstrukciyaislenippaydalanıwǵaberildi.
2007-jıldaekonomikanırawajlandırıwjolındaúlkenqədemlertaslandı. ElimizdedúnyaǵabelgiliRossiyanıń «Gazprom» həm «Lukoyl», Qıtay, Koreya, MalayziyaməmleketlerinińkompaniyalarımenenstrategiyalıqbirgeislesiwqatnasıqlarınıńornatılıwınətiyjesindeÚstirtkeńisliginde, Aralboylarındaneft-gazizlewhəmizertlewjumıslarıóznətiyjelerinberdi. Usındayiygilikliislerekonomikamızdıńósiprawajlanıwınaunamlıtəsirjasap, respublikamızbyudjetinińtolıqdotaciyadanshıǵıwınabekkemtiykarjarattı. UsıjılıQońıratsodazavodıjoqarısapadaǵıónimleriushın «Zolotoyyaguar» xalıqaralıqsıylıǵınalıwǵamiyasarboldı.
ÚstirttegisligindehámAralteńiziakvatoriyasındajerastıbaylıqlarınózlestiriwhámqaytaislewtarawındajańaperspektivalıjoybarlarámelgeasırılmaqta. Atapaytqanda, Ústirttepolietilenislepshıǵarıwshıgaz-ximiyakompleksinińdáslepkiqurılısıbaslanıp, ónimlerdibólistiriwboyınshakelisimlergeqolqoyıldıhámbıyılǵıjılı «Uz-KorGazChemical» qospakárxanasıdúzildi (2009-jılı). Sonıńmenenbirgejańadan «Jel» hám «Aral» kánleriashılıp, olardansanaatáhmiyetindegisapalıgazalınbaqta.
2012-jıldaSúrgilkánibazasındaháttekidúnyastandartlarıboyınshadabiybahabolǵan, nırqı 25 milliarddollardanaslamdıquraytuǵınÚstirtgaz-ximiyakompleksinińqurılısıbaslandı. Bulobъekttińqurılısı 2016-jılıtamamlanadıhámkárxana 4 milliard 500 millionkubmetrtábiyǵıygazdiqaytaislew, 400 mıńtonnapolipropilenislepshıǵarıwimkanınberedi.
2011-jılı 17-marttaKiprmámleketiniń «Akofom» kompaniyasımenenbirgeliktejılına 5 mıńtonnaǵajaqınteriniqaytaislewquwatınaiyeqospakárxanaisketúsirildi. Jańakárxanada 100 gejaqınadamjumıspenentámiyinlenip, tayarónimlerdiItaliya, TúrkiyahámRossiyamámleketlerineeksportetiwnázerdetutılmaqta. UsıjılıQaraózekrayonındajılına 1 milliontonnacementislepshıǵarıwquwatınaiye «Ózbekstan-Amerika» qospakárxanasıniskeqosıwboyınshaqurılısislerialıpbarılmaqta.
Shımbayrayonında 3 milliard 200 millionsumǵateńbolǵan «Shımbay-Lanvud» Ózbekstan-Qıtayqospakárxanasıjumısbaslap, kúnine 1 mıńkvadratmetrDSPqurılısmaterialınislepshıǵarıwjolǵaqoyıldı. 2014-jılıShımbayrayonındaǵı «Shımbaydánónimleri» ashıqakcionerlikjámiyetijanınanbiydayóniminqaytaislewgeqánigelestirilgenzamanagóycexisketústi.
PrezidentimizdińarnawlıPármanhámqararlarıtiykarındaQońıratsodazavodınıńislepshıǵarıwquwatlılıǵın 200 mıńtonnaǵajetkeriwushınQıtaydıń «Sitik» firmasımenendúzilgenshártnamaboyınshaekinshigezeginińqurılısıqolǵaalındı.
Hárqandaymámlekettińullıǵınıńbelgileytuǵıntiykarǵıfaktorlardıńbiri, onıńxalqınıńruwxıymádeniyatıbolıpesaplanadı. Sonıńushındaqaharmanxalqımızqıyınjaǵdaylardadaózinińruwxıybaylıǵınjoqarıbahaladıhámózliginsaqlapqalaaldı.
1998-jılıÓzbekstanRespublikasıMinistrlerKabinetiniń 20-maydaǵıqararımenenqaraqalpaqádebiyatınıńtiykarınsalıwshılardıńbiriBerdaqǴarǵabayulınıń 170 jıllıqmerekesipútkilÓzbekstankólemindebelgilendihámpaytaxtımızNókisqalasındaBerdaqatındaǵıQaraqalpaquniversitetiqasınanBerdaqmuzeyisalındı. 1992-jılı 19-dekabrdeQaraqalpaqstannıńpaytaxtıNókisqalasınıń 60 jıllıǵıbelgilendi. BulPrezidentimizqatnasındaótkerilip, oǵanTúrkmenstanhámQazaqstanRespublikasınıńrásmiywákilleriqatnastı. NókisqalasıbultekQaraqalpaqstannıńpaytaxtıbolıpqalmay, pútkilÓzbekstankólemindeáhmiyetiboyınshaekinshisiyasiy-administrativlikoraybolıpesaplanadı. Sonlıqtan, 2003-jılıNókisqalasınıń 70 jıllıqyubileykeńbelgilendi.
1993-jıl 23-24-noyabrkúnleriQaraqalpaqstannıńdáslepkipaytaxtıTórtkúlqalasınıń 120 jıllıǵıbelgilendi. 1993-jılı 25-29-yanvarkúnlerindeTashkentqalasındaQaraqalpaqstanRespublikasınıńMádeniyatkúnleriashıldı. BulmádeniyatkúnlerinderespublikamızdıńádebiyathámkórkemónersheberleriTashkentqalasınıńMámleketlikteatrhámúlkenkoncertzallarındabolıp, olarÓzbekstanxalıqlarınıńmádeniyatınrawajlandırıwǵaúlesqostı.
Usımádeniyatkúnlerinejuwapretinde 1993-jıldıń 17-noyabrindeQaraqalpaqstandatórtkúndawametkenTashkentqalasınıńmádeniyatkúnleribaslandı. BundaymádeniyatkúnlerinińdoslıqushırasıwlarıqońsılasQazaqstanRespublikasınıńQızılOrdawálayatındahámTúrkmenstanRespublikasındaótkerilip, búgingiQaraqalpaqstanmádeniyatınıńkórkem-ónerhámádebiyatınıńdurdanalarıOraylıqAziyadaǵıtúrktillesxalıqlarǵakeńnentanıldı. Bulushırasıwlarxalıqlardoslıǵınıńbayramısıpatındamilliymádeniyatımızdıjánedebayıttı. 2000-jıl 15-18-dekabraralıǵındaTashkentteQaraqalpaqstanmádeniyatıkúnlerinińótkeriliwi – bulÓzbekstandajasawshıbarlıqmillethámxalıqlardıńtınıshlıqdoslıqhámtuwısqanlıqbayramınaaylandı.
Qaraqalpaqstandailimjanadanrawajlanbaqta. ÓzbekstanIlimlerAkademiyasınıńQaraqalpaqstanfilialı 1992-jılıusıAkademiyanıńbólimibolıpqaytadúzildi. AwılxojalıqIlimlerAkademiyasınıńQaraqalpaqstanbólimiashıldı. Tariyx, arxeologiyahámetnografiyainstitutındakandidatlıqdissertaciyaqorǵawshıqánigelestirilgenkeńestińdúziliwihámBerdaqatındaǵıqaraqalpaqmámleketlikuniversitetindefilologiyatarawıboyınshakandidatlıqhámdoktorlıqdissertaciyalardıqorǵawshıqánigelestirilgenkeńeslerdińdúziliwióznátiyjesinbermekte.
Respublikaalımlarısońǵıjıllardashetelqánigelerimenenbirgeilimiyizertlewlerjúrgizipatır. Atapaytqandatariyx, arxeologiyahámetnografiyainstitutıalımlarıfrancuzarxeologlarmenenbirlikteisalıpbarıpatırh.t.b. Ásiresesońǵıjıllardaǵıqaraqalpaqádebiyatınıńtúrkiyxalıqlarádebiyatımenenbaylanıstıńkúsheyiwi, dúnyaxalıqlarıádebiyatınaqosılǵanúlesbolıptabıladı.
1997-jıldıń 10-sentyabrindeÓzbekstanhámQaraqalpaqstanxalıqjırawıJ. BazarovGermaniyanıńBonnqalasındaótkerilgen «Dástanlarmuzıkası» ilimiyánjumanınaqatnasıp, konferenciyaǵakelgenAmerika, Túrkiya, Finlyandiya, Angliya, FranciyahámMongoliyalıádebiyatshıhámmuzıkaizertlewshilerdińdıqqatınózineqarattı. Nátiyjedeqaraqalpaqsazlarınıńsaǵasıbolǵanjırawnamalarındúnyaellerinetanıttı.
1997-jılı 10-12-sentyabrkúnleriNókisqalasındaQaraqalpaqxalıqdástanı «Qırıqqız» benenbirgetúrkiytillesxalıqlardıńfolklorınizertlewmáselelerinearnalǵanxalıqaralıqkonferenciyanıńótkeriliwihámoǵanBMShtıńOraylıqAziyadaǵıwákiliXalidMaliktiń, Kiprdan, TurkiyaAzerbayjan, BashqurtstanhámpútkilOraylıqAziyaxalıqlarıádebiyatıwákillerinińqatnasıwıqaraqalpaqádebiyatıntúrkiyxalıqlardúnyasınatanıttı.
Xalqımızdıńbayruwxıyǵáziynesinózindejámlegen 100 tomlıq «Qaraqalpaqfolklorı» 2010-jılıRossiyadaótkerilgen «Kitapiskusstvosı» xalıqaralıqtańlawında «Doslıqawqamı» nominaciyasıboyınshabirinshiorındıiyeledi.
Ásirese, 2008-jılıÓzbekstankórkem-ónerinstitutıNókisfilialınıńashılıwımádeniyathámkórkem-óner, atapaytqanda, teatr, kinohámteleradiotarawlarınazárúrbolǵanmamanqánigelerditayarlawdajańabasqıshboldı. Buljoqarıoqıwornı – qaraqalpaqxalqınıńbay, milliyqádiriyatlarınıńrawajlanıwına, mádeniyathámkórkem-ónerimizdińdúnyaǵatanılıwınabekkemtiykarjaratadı. Sonday-aq 2010-jılıTashkentinformaciyalıqtexnologiyalaruniversitetinińNókisfilialıoqıwimaratıqurıppitkerildi. 2014-jılıTashkentpediatriyamedicinainstitutıNókisfilialıoqıwbinasınıńqurılısıjuwmaqlanıppaydalanıwǵaberilgenbolsa, elimizdekadrlarpotencialınjánedebekkemlewmaqsetindeTashkentstomatologiyainstitutınıńNókisfilialıashıldı.
2008-jılı «Barkamolavlod» jarıslarınıńótkeriliwimúnásibetimenenrespublikamızdıńsportinfradúzilmesijánedejaqsılandı. Jerjúzilikstandartlarǵajuwapberetuǵın 12 mıńorınlıqstadionhámzamanagóytiptegijabıqjúziwbasseynipaydalanıwǵatapsırıldı.
QaraqalpaqstanmektepoqıwshılarıNawayıqalasındamayayınıńaqırındabolıpótken «Úmitnálsheleri-2012» sportoyınlarındatórtgumis, besqolamedalmenenqayttı. 6-13-sentyabrdeRossiyaFederaciyasınıńSankt-Peterburgqalasında 70 tenaslammámleketlerqatnasqansporttıńmuaytaytúriboyınshagezektegijáhánchempionatındaQMUstudentiJáhángirYuldashevaltınmedaldıqolǵakirgizdi. HindstannıńKochiqalasında 8-12-dekabrkúnlerimilliykurashboyınshabolıpótkenAziyachempionatındaqaraqalpaqstanlıS.Erkinbaeva 78 kilogrammsalmaqtahámT.Seytmuratov 81 kilogrammsalmaqtabirinshiorındıiyelepchempionboldı.
2014-jılımayayındaMalayziyanıńLangkaviqalasındamuaytayboyınshagezektegijáhánchempionatında 101 mámlekettenqatnasqansportshılararasınanrespublikamızdıńekiwákili – JáhángirYuldashev, MuxammedQoshqarovlarÓzbekstansaylandıquramındaqatnasıp, gúmismedaliyesiboldı. Al 7-11-maykúnleriTaylandmámleketinińBangkokqalasındaótkerilgenAziyachempionatındasporttıńerkingúrestúriboyınshaÓzbekstansaylandıkomandasıquramındaqatnasqanNókisolimpiyarezervlerisportmektebitárbiyalanıwshılarıA.Kewlimjaeva, L.Orınbaeva, B.Baltaniyazova, N.Esenbaeva, Sh.JollıbaevalarsıylıIIIorınlardıiyeledi. Al 5-8-iyundaRossiyaFederaciyasıpaytaxtındaǵı «Krılatskoe» eskekesiwkanalındaxalıqaralıqturnirindeÁbiwbákirUzaqbaevhámErnazarHamidullaevekiadamlıqjupeskekliqayıqtaúshinshiorınǵaiyeboldı.
Muzeylerxalqımızdıńmilliymiyrasınqásterlewshimádeniyatoshaǵıbolıp, 90 jıldanaslamtariyxınaiye, Qaraqalpaqstantariyxıhámmádeniyatımuzeyi 50 mıńnanaslameksponatlarımenenmilliyózgesheligimizdiúyreniwgehámxalıqmiyrasınqádirlewgexızmetetpekte.
I.V. SavickiyatındaǵıQaraqalpaqkórkemónermuzeyitekǴMDAmámleketlerindeǵanaemes, alYaponiya, Yugoslaviya, Ispaniya, Bosniya, Bolgariya, Siriya, Italiya, Avstriyaellerindetańqalarlıqeksponatlarkórgizbesinshólkemlestirdi. 1998-jılı 9-yanvardaI.V. SavickiyatındaǵıQaraqalpaqMámleketlikkórkemónermuzeyiFranciyadakórgizbesinashıp, 300 geshamalaseksponatlardıtanıstırdı. BuljetiskenliklerFrancuzbaspasózinińkórsetkenindey, muzeyshıǵarmasıOraylıqAziyaónerinińtanısemesbetlerinashıp, XXásirdińruwxıybaylıǵısıpatındabahalandı. KórgizbeÓzbekstanPrezidentiI.A.KarimovtıńhámFranciyaPrezidentiJ.Shiraktıńqáwenderligindeshólkemlestirildi.
2012-jılı «Ásirlersazası» dástúriymádeniyatfestivalı 5-6-maykúnleriEllikqalarayonındaǵıTopıraqqalatariyxıyestelikqorǵanındabolıpótti. Usıjılı 20-21-oktyabrdejerlesimizJeńisbekPiyazovM.MagomaevatındaǵıvokalistlerdińIIXalıqaralıqtańlawındajeńimpazbolıpGran-Priushınajıratılǵanbassıylıqqamiyasarboldı.
2013-jılı 18-may – XalqımızdıńyadındaqalǵanÓzbekstanhámQaraqalpaqstankórkemónerǵayratkerleriveteranlarınıń «Ámiwbúlbilleri» atlıkoncertbaǵdarlamasıBerdaqatındaǵısazlıteatrdabirinshimárteqoyıldı. UsıjılıusıteatrdaÓzbekstanhámQaraqalpaqstanRespublikalarınaxızmetkórsetkenkórkemónerǵayratkeriQ.ZáretdinovtárepinenullıshayırımızI.Yusupovtıń «Tumaris» librettosınajazılǵanekiaktlı «Tumaris» atlıekinshiqaraqalpaqoperasısaxnalastırıldı.
PrezidentimizdińqatnasındaNókisqalasındabolıpótkenjıynalıstaQaraqalpaqstandıjánederawajlandırıwboyınshabesbaǵdarbelgilepberildi.
Birinshisisanaattırawajlandırıw, barlıqtarmaqlardaaldıńǵıhámkishiislepshıǵarıwkárxanalarınshólkemlestiriwdenibarat.
Ekinshibaǵdarisbilermenliktigúllepjaynawıushınkeńjolashıpberiwhámonıhártáreplemeqollap-quwatlaw. 
Awılxojalıǵındatexnologiyalardıkeńengizgenhalda, islepshıǵarıwkólemi, hasıldarlıqhámónimtúrlerinkeskinasırıwúshinshibaǵdaretipbelgilenedi.
Tórtinshisi – islepshıǵarıwhámadamlarushınqolaybolǵanzamanagóyinfrastrukturanıjaratıw. 
Aralboyıxalqınıńjasawshárayatıhámturmısdárejesinjaqsılawboyınshakeńkólemlijumıslarámelgeasırıwbesinshibaǵdarsıpatındadaǵazaetildi. 
Sonday-aq, hárbirrayonhámqalanıńózinetánqásiyetlerihámimkaniyatlarınankelipshıǵıp, olardıtúrlitarawlarǵaqánigelestiriwboyınshausınıslarberildi. 
Sonnan, Qaraózekrayonıqurılısmaterialları, Beruniy, Xojeli, Nókisrayonlarımiyweshilik, Taxtakópirsharwashılıq, Shomanayhárreshilik, Ellikqalajúzimshilikhámturizm, Moynaqbalıqshılıqhámsharwashlılıq, Kegeylisharwashılıq, qızılmiyanıqaytaislewhámqaǵazsanaatı, Qanlıkóldánlieginlerhámsalıjetistiriwgeqánigelestiriliwi, Qońırattıneft-ximiyasanaatıhámsharwashılıqqa, Shımbaydıqizilmiyajetistiriwhámqaytaislewge, Tórtkúldishiysha, aynahámazıq-awqatónimlerinislepshıǵarıwǵa, Ámiwdáryanıbaǵshılıqqa, toqımashılıqqahámpilleshilikke, Nókisqalasınfarmacevtikahámelektrotexnikaǵaqánigelestirip, Taxiatasrayonınsanaatislepshıǵarıwaymaǵınaaylandırıwmaqsetkemuwapıqlıǵıaytıpótildi.
Aralteńiziqurıwınıńkeriaqıbetlerinkemeytiriw, aymaqtaekologiyalıqjaǵdaydıtámiyinlewmaqsetindeúlkenjumıslarorınlanbaqta. Qánigelerdińaytıwınsha, 42 jıldawamındahámmesibolıp 400 mıńgektarmaydanǵaseksewilegilgenbolsa, 2018-2019-jılardaǵıqıs-báharmáwsiminde 500 mıńgektardatoǵaylardıpaydaetken.
PrezidentimizShavkatMirziёevbaslamasımenenBMShqáwenderligindeAralboyıaymaǵıushınkópsherikliktiykarındaTrastfondıdúzildi. ÓzbekstanRespublikasıPrezidentijanındaAralboyıxalıqaralıqinnovaciyaorayı, Aralboyındainnovaciyalardıqollap-quwatlawjamǵarmasıshólkemlestirildi. Teńizdińqurıpqalǵantúbindetoǵayzarlıqlardı, Ámiwdáryadeltasındakishisuwsaqlaǵıshlardıqurıpatır.
13 Tema. Ózbekstanhámjerjúziliksheriklik