2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг

Birinshibasqısh- 1991-1996 jıllar.Bulbasqıshmúlktimámleketqaramaǵınanshıgarıyahámmenshiklestiriw, bazarekonomikasınpaydaetiwdin tiykarıbolǵankishimúlkiyesiqatlamınıńqáliplestiriwdenbaslandı.
Ekinshibaskısh – 1996-2000 jıllar. Bulbasqıshtakeńkólemlimenshiklestiriwámelgeasırıldı, jekekapitaldıńimkaniyatlarıkeńeyttirildi, dáslepkikommerciyalıqbanklerhámbasqafinansinstitutlarıxızmetinbasladı.
Úshinshibaskısh- 2000-2016 jıllar. Bulbasqıshtajekeisbilermenliktikeńkólemderawajlandırıwushınhuqıkıynormativhújjetlerqabıletildi. Bundamámleketimizdeqolaylıisbilermenlikortalıǵınqáliplestiriwdińústinlikkeiyebaǵdarlarıbelgilepberildi.
Tórtinshibaskısh – 2016 jıldanbaslandı.Bulbasqıshtaisbilermenliktijánederawajlandırıwdıtámiiynlewhám jekemenshiktihártáreplemeqorǵawboyınshapármanhámqararlarqabıletildi.
Reformalardıńnátiyjesinde 2019 jılı93 mıńyamasa 2018 jılǵasalıstırgandaderlik 2 esekopjanaisbilermenliksubъektlerishólkemlestirildi.
Jáhánbankiniń«Biznesjúrgiziw»reytinginde 7 basqıshqakóterilip, biznestidizimgealıwkorsetkishiboyınshadúnyanıń 190 mámleketleriarasındaÓzbekstan 8- orındıiyeledi.
8-Tema. ÓzbekstanRepspublikasındaǵısociallıqózgerisler


Jobası:
1.Kúshlisociallıqsiyasatkoncepciyasınıńqáliplesiwi, basqıshlarıhámrawajlanıwı. Mánzillisociallıqqorǵawsistemasınıńjaratılıwı.
2.Sociallıqtarawdırawajlandırıwǵabaǵdarlanǵanxalıqtıńbáńtligihámrealdáramatlarınizbe-izarttırıpbarıw, densawlıqtısaqlawsistemasınjetilistiriw, hayal-qızlardıńjámiyetlik-siyasiybelsendiliginarttırıwsiyasatı.
3.ÓzbekstanRespublikası«Korrupciyaǵaqarsıgúresiwhaqkında»ǵıNızamınıńmazmun-mánisi, xalıqtıńxuqıqıysanasıhámhuqıqıymádeniyatınjetilistiriw.


Ádebiyatlar:
1.Левитин Л. Ўзбекистон туб бурилиш палласида. - Тошкент: Ўзбекистон, 2005.
2.Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент: Академия, 2013.
3.Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018.
4.Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011.

Dúnyatájiriybesisonıdáliylleydi, bazarekonomikasınaótiwkóplegenqıyınshılıqlardıkeltiripshıǵaradı. Derlikbarlıqmámleketlerdeótiwdáwirinińdáslepkibasqıshlarındaóndiriskólemipáseyip, jumıssızlıqdárejesinińósiwi, turmısdárejesinińtómenlewi, adamlardıńkúnqorisihámturmısındaayırmashılıqtıńkúsheyiwikózgetaslanadı. Sonlıqtandabazarekonomikasınabasqıshpa-basqıshótiwmenenbaylanıslıÓzbekstanmodelindeoraylıqbuwınsıpatındakúshlisociallıqsiyasatbelgilendi. Oleńdáslepxalıqtımánzilliqorǵawdınázerdetutadı. 1991-1995 jıllardawamındaÓzbekstanxalqınıńortashajanbasınatuwrıkeletuǵınpuldáramatlarıderlikekiesegetómenledi.

Walayatlararasında, qalahámawılarasında, hárkıylısociallıqtoparlararasındahalıqtıńdáramatlarıdárejesindegiayırmashılıqtıńkúsheyiwiqozgetaslandı. Máselen, 1997 jıldıńbasındaxalıqtıń 22 payızıyamasashańaraqlardıń 16 payızıkámbaǵallıqshegarasınantómendárejedegiortashajanbasınatuwrıkeletuǵındáramatqaiyeboldı.
Ǵárezsizrawajlanıwjıllarındasociallıqsaladaǵıózgerislerdimámlekettárepinentártipkesalıwdıńmáqsetlibaǵdarıboyınsha 2 basqıshtıajıratıpkórsetiwmúmkin:
1991-1994 jıllarıbarsociallıksistemanıózgertiwhámsociallıqreformalardıńalıpbarılıwıdárejesineqaraponıjetilistiriwámelgeasırıldı. Sociallıqqorǵawdıńtómennátiyjesiztúrleribiykaretildi, xalıqtısociallıqqorǵawushınqárejetlerbyudjetimkaniyatlarınamuwapıqámelgeasırıldıhámtb. Bulilajlardıńtiykargımáqsetixalıqtıńdármatlarıhámbirinshizárúrlikónimlerintutınıwdıńkeskintómenlepketiwiinińaldınalıwdanibaratboldı. Buldáwirbazarekonomikasınaótiwdińbirinshibasqıshınatuwrıkeldi.
1995 jıldanbaslapulıwmasociallıqqorǵawsistemasınanmáqsetlihámmánzillisociallıqqollap-quwatlawsistemasınaótiwámelgeasırılmaqta. Buldáwirushınturaqlastırıwhámxalıqtıńturmısdárejesinhámsharayatlarınáste-aqırınjaqsılapbarıwtánbolıptabıladı.
Bazarmúnásibetlerinińrawajlanıwdárejesineqarapsociallıqsiyasattıńústinliikkeiyebaǵdarlarıózgeripbardı, xalıqtısociallıqqorǵawmexanizmi, teńsizlikhámkámbaǵallıqtısaplastırıwtúrlerihámusıllarıjetilisipbardı. Nátiyjedeilajlardıńpútinbirsistemasıqáliplesti.
Xalıqtısociallıqqorǵawdıńtiykarǵıbaǵdarlarıtómendegilerdenibarat:
- pensiyalarhámstipendiyalar, byudjettarawıjumısshılarımiynethaqısınıńminimaldárejelerinturaqlıtúrdeasırıpbarıw.
- kemtámiyinlengenbalalıshańaraqlardıpulnapaqalarımenenturaqlıtúrdetámiyinlewtúrindegimánzillisociallıqqollap-quwatlawdıámelgeasırıw.Bulbaǵdardaxalıqtıńsociallıqjaqtantómenqatlamları – pensionerler, mayıplar, kópbalalıhámkemdáramatlıshańaraqlar, jumıssızlar, oqıwshıjaslardıhárqıylıjollarmenenqorǵawilajlarıalıpbarılmaqta.
1994 jılısentyabrdenbaslapbarlıqbalalıshańaraqlarushınbirdenbirnapaqaengizildi. Bundayjárdemadamlargajakınturatuǵınmáhállepuxaralarjıyınlarıarqalıámelgeasırılatuǵınboldı.
1997 jıldanbaslaphárjılı 1 klassoqıwshılarınapulsızoqıwquralları, sabaqlıqlardıberiwengizildi.
Mámleketimizdejalǵızkekseler, pensionerlerhámmayıplardısociallıqqorǵawǵaayrıqshaitibarqaratılmaqta. 2006 jılıPrezidenttiń «2007-2010 jıllarıjalǵızkekseler, pensionerlerhámmayıplardıanıqsociallıqqorǵawhámolarǵasociallıqxızmetkórsetiwdijánedekúsheytiwilajlarıhaqkında» qararıqabıletildi. Usıqararǵamuwapıq «Nuraniy» fondıesabınanxalıqtıńsociallıqqorǵawǵamútájqatlamlarına, emleniworınlarına, «Saxawat» hám «Miriwbet» úylerinedári-dármanqurallarıjetkizipberildi. Tashkentqalasında 150 orınlı «Nuraniy» shıpaxanasıxızmetetpekte.
Mámleketimizde 2005 jılı «Salamatlıqjılı», 2007 jılı «Sociallıqqorǵawjılı», 2015 jıl «Kekselerdiqádirlewjılı» depjáriyalandıhámbulboyınshaarnawlıbaǵdarlamalarqabıletildi.
Respublikadaanalarhámbalalardıńdensawlıǵınqorǵawǵaúlkenitibarberilmekte. Bulboyınsha «Anahámbalaskriningi» Mámlketliksistemasıshólkemlestirildi. 2015 jılıJáhándensawlıqtısaqlawshólkemimaǵlıwmatıboyınsha. Ózbekstandatuwılganbalalardıń 92 payızıtolıqsalamat. «Balalardıasırayıq» xalıqaralıqshólkemtárepinendúzilgenjáhánreytingindeÓzbekstanbalalarsalamatlıǵınbekkemlewboyınsha úlkenǵamxorlıqkórsetipatırǵaneńaldıńǵıonmámlkettińqatarınakirdi.
Respublikamızdaxalıqtıńortashaómirkóriwdárejesisezilerdiósti. Bulkórsetkish 1990 jılı 67 jastıquraǵanbolsa, 2015 jılı 74 jastıquradı. Eradamlararasındaómirkóriw 66 jastan 70 jasqa, hawllararasındabolsa 72 jastan 76 jasqauzayǵan.
Xalıqtısociallıqqorǵawdıńáhmiyetlibaǵdarıxalıqaralıqhámrespublikalıqqayırxomlıqfondlarınanpaydalanıwesaplanadı. «Ekosan» xalıqaralıqqayırxomlıqfondıqárejetlerinentekrespublikaaymaqlarındaekologiyalıqjaǵdaydısalamatlastırıwushınganaemes, bálkimrespublikaxalqınıńdensawlıǵınjaqsılawushındapaydalanıladı.
«Maъnaviyathámhúkimet» Orayıqasındashshólkemlestirilgen «Altınáwlad» Xalıqaralıkfondıesabınanjasáwladtımánawiyjaqtantárbiyalawhámtálimdirawajlandırıwboyınshailajlarámelgeasırılmaqta.
Respublikaveteranlarınqollap-quwatlawushın «Nuraniy» qayırxomlıqfondı, talantlıjaslardıqollap-quwatlawushın «Úmit» fondı, sonday-aq «Máhálle» hám «Nawrız» respublikafondlarıxızmetkórsetpekte.
Ózbekstandasociallıqsiyasattıńtiykarǵıbaǵdarlarıtómendegilerdenibarat:
1.Puxaralardıńmiynetetiwbarısındaǵıkonstituciyalıqhuqıqlarıntámiyinlew.
2.Sociallıqqorǵawdıńmáqsetlihámanıqbaǵdarlanǵanlıǵı.
3.Xalıqtıńsociallıqjaqtaneńmútajqatlamlarınqollap-quwatlaw.
4.Ekonomikalıqjaqtanbelsendixalıqmiynetinqoshametlew.
5.Realmiynetbazarınqáliplestiriw.
6.Sociallıqtaraw, densawlıqtısaqlaw, tálim, mádeniyathámkórkemóner. ilimnińawırawhalǵatúsipqalıwınajolqoymaw.
Ǵárezsizlikjıllarıxalıqtıúy-jaylarmenentámiyinlewboyınshakóplegenilajlarámelgeasırıldı. 2009-2016 jıllardaawıllıqjerlerde 70 mıńǵajaqınúlgiliúy-jaylarqurıldı. Nátiyjede 83,5 mıńnanaslamshańaraqtıńjasawsharayatıjaqsılandı. ÓzbekstanRespublikasıPrezidentiSh.M.Mirziёevtiń2016 jıl 21 oktyabrdegi «2017-2021 jıllarıawıllıqjerlerdejańalanǵanúlgilijoybarlarboyınshajeńilletilgenúy-jaylarkurıwbaǵdarlamasıhaqkında»ǵıqararıbulbaǵdardaǵıkeńkólemlireformalardıńdawamıboldı.
Mámleketimizdińbunnanbılayrawajlanıwındakorrupciyailletitosqınlıqetpekte. ÓzbekstanRespublikasıPrezidentiSh.M.Mirziёev 2020 jılı24 yanvardaOliyMajliskeMúrájatında: «Buljawızbálenińaldınalmasaq, haqıyqıyisbilermenlikháminvesticiyaortalıǵınjaratıpbolmaydı, ulıwma, jámiyettinbirde-birtarmaǵırawajlanbaydı. Jámiyetimizdińbarlıqaǵzaları. Aytıwkerekbolsa, «hadallıqvakcinası»menenemlenbeseken, ózaldımızǵaqoyǵansheklergeerisealmaymız. Bizkorrupciyanıńaqıbetlerimenengúresiwdenonıńertealdınalıwǵaótiwimizkerek»,- depaytıpótkenedi.
KorrupciyaqarsıBMShBasAssambleyasıtárepinen 2003 jılı 31 oktyabrdekonvenciyaqabıletildi. Olkirisiwhám 71 statyadanibarat. ÓzbekstanRespublikasında 2017 jılı 3 yanvarda«Korrupciyaǵaqarsıgúreshaqkında»Nızamqabıletildi. BulNızam 6 bap 34 statyadanibarat. Nızamdakorrupciyatúsinigineanıqlamaberilgen: «korrupciya -shaxstıńózhámelyamasaxızmetabvrayınanjekemaplerin, sonıńmenenbirgeózgeshaxslardıńmápleringózlepmateriallıqhámmateriallıqemespaydaalıwmáqsetindenızamǵaqayshıráwishtepaydalanıwı, sonday-aqbundaypaydanıqayshıráwishteusınısetiwi«, - depkórsetiledi.
2017 jılı 2 fevraldaÓzbekstanRespublikasıPrezidentiniń«Korrupciyaǵaqarsıgúresiwhaqkında»ǵıÓzbekstanRespublikasınızamınıńqagıydalarınámelgeasırıwilajlarıhaqkında»qararıqabıletildi. Bulboyınsha2017-2018 jıllarıkorrupciyaǵaqarsıgúresiwboyınshamámleketlikbaǵdarlamaislepshıǵıldı. UsıqarartiykarındaKorrupciyaǵaqarsıgúresiwboyınshamákemeleraralıqkomissiyashólkemlstirildi.