2-Mavzu: oliy o'quv yurtidagi o'qish jarayonini tashkil etishning ilmiy asoslari oliy o'quv yurtlarida o'qitishning asosiy shakllari. Reja

Ukuv jarayonini tashkil etish. Ukuv jarayoni tasdiklangan ukuv rejalari, akademik takvim, professor-ukituvchilar shtatlari jadvali, akademik potok va guruxlar, dars jadvallari va talabalarning ukituvchi raxbarligidagi mustakil ishlari asosida tashkil kilinadi. Ukuv jarayonini tashkil kilish buyicha barcha ma’lumotlar fakultet va kafedralarning oynalariga, xamda oliy ukuv yurtining saytiga joylanadi.
Kredit ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan oliy ukuv yurti uz talabalariga Davlat ta’lim standartlari va malaka talablari doirasida mutaxassislik fanlarini uzlashtirishlari xamda ukishni muvaffakiyatli yakunlab akademik daraja olishlari uchun maksimal darajada kulay sharoitlar yaratishi lozim. Bunda oliy ukuv yurti ukuv jarayonining uslubiy ta’minoti uchun javobgar xisoblanadi.
Shu maksadda kuyidagilar ishlab chikiladi:

1. 
   xar bir talaba uchun ma’lumotnoma-yuriknoma;
   
2. 
   xar bir fan buyicha sillabuslar (ishchi ukuv dasturlari);
   
3. 
   fanlar buyicha auditoriya mashgulotlari uchun ukuv materiallari (ma’ruza matnlari, amaliy va laboratoriya mashgulotlari bayoni, interfaol tarkatma materiallar, multimedia ilovalari va xk.);
   
4. 
   talabalarning ukituvchi raxbarligidagi mustakil ta’limi uchun materiallar (uy vazifalari va topshiriklari, uz-uzini baxolash uchun nazorat materiallari, referat va kurs ishlari (loyixalari) mavzulari va ularni bajarish buyicha uslubiy materiallar, elektron ukuv materiallari);
   
5. 
   bilimlarni tekshirish uchun materiallar (yozma nazorat topshiriklari, yozma va elektron testlar, imtixon biletlari);
   
6. 
   malakaviy amaliyotlarda kullaniladigan materiallar (amaliyot utkazish rejalari va dasturlari, kundaliklar, xisobot xujjatlari shakllari);
   
7. 
   talabalarning mustakil ishi uchun materiallar (dayjestlar, kup suraladigan savol-javoblar banki (FAQ), urgatuvchi dasturlar, masofaviy ta’lim platformasi va forumlar).
   

Talabalarning fanlarga yozilishini (ukituvchilarni tanlashini) tashkil kilish ukuv jarayonining muxim jixati xisoblanadi. Buning uchun talabalar dekan nazoratida va edvayzer maslaxatchiligida fanlarni tanlashadi. Ukuv semestrining birinchi xaftasida esa ukituvchilarning darslariga tashrif buyurish, taxlil kilish orkali ularni tanlashadi.
Registrator ofisi (RO) tomonidan talabalarni fanlarga yozish kuyidagi tartibda amalga oshiriladi:

1. 
   Ukishga yangi kirgan talaba ukuv mashgulotlari boshlanishidan oldin avgust oyida dekanatdan 1-kurs uchun ishchi ukuv rejasini oladi. Edvayzer bilan maslaxatlashib fanlarni tanlab olgach u ukishning birinchi xaftasi davomida uzi tanlagan fanlarga yoziladi, uzining akademik yil uchun shaxsiy ukuv rejasini shakllantiradi va fan ukituvchilarining darslariga tashrif buyurish orkali ular bilan tanishadi, uzini kiziktirgan savollarga javob oladi va uziga ma’kul bulgan fan ukituvchilarini tanlaydi. Shundan sung shaxsiy ukuv rejasini joriy ukuv yili uchun uzgartirishga ruxsat etilmaydi.
   
2. 
   Kuzgi semestrning noyabr va baxorgi semestrning aprel oyining birinchi xaftasida talabalar keyingi semestr uchun fanlarni tanlashadi va shaxsiy ish rejalariga tuzatish kiritishadi. Tuzatish kiritilgan shaxsiy ukuv reja talaba tomonidan imzolanadi va RO ga topshiriladi.
   
3. 
   RO dekanatlar bilan kelishgan xolda fanlar buyicha ukiydigan talabalarning eng kam sonini, xar bir ukituvchi uchun esa - akademik potokda (guruxda) ukiydigan talabalarning maksimal sonini belgilaydi.
   
4. 
   Agar biror tanlov faniga belgilanganidan kam mikdordagi talabalar yozilgan bulsa, bu fan ochilmaydi va u ishchi ukuv rejasiga kiritilmaydi. RO bu xakda bir xafta muddatda axborot oynasiga va oliy ukuv yurtining saytidagi fakultet saxifasiga e’lon chikaradi. Bekor kilingan tanlov faniga yozilgan talaba e’lon chikkanidan sung bir xafta muddatda fanlarni kayta tanlashi va RO ga shaxsiy ukuv rejasiga uzgartirishlar kiritish xakida ariza berishi kerak.
   

6. 
   Agar fanga yozilgan talabalar soni belgilangan chegaradan oshib ketadigan bulsa, dekanat ikkinchi akademik potokni shakllantiradi va uz xoxishi buyicha tegishli malakaga ega bulgan ukituvchilarni tayinlaydi. Talabalar akademik potoklarga (guruxlarga) reytingi va yozilish navbati buyicha kayd kilinadilar. Bundan kurinadiki, talaba butun ukish davri davomida bitta akademik potokda yoki guruxda emas, uz tanlovi buyicha turli akademik potok va guruxlarda ta’lim olishi mumkin.
   
7. 
   Ukuv yilini yoki ukuv semestrini muvaffakiyatli yakunlagan talaba belgilangan vaktda RO ga uzining shaxsiy ish rejasini topshirmagan bulsa, unga kurs buyicha tasdiklangan ishchi ukuv rejasi asos kilib olinadi.
   

Fanlarga yozilish tugaganidan sung fakultet dekani tomonidan talabalarning shaxsiy ish rejalari tasdiklanadi va ishchi ukuv rejalarini ishlab chikish xamda joriy ukuv yili yoki ukuv semestri buyicha ukuv yuklamalari va ta’lim xarajatlarini xisoblash uchun asos kilib olinadi.
Birinchi kurs talabalarining yangi ta’lim tizimiga tezrok moslashishlari uchun 15-25 avgust kunlari RO, edvayzerlar va ARM xodimlari tomonidan tegishli tashkiliy-uslubiy va maslaxat ishlarini tashkil kilinishi tavsiya etiladi.
Talaba shaxsiy ta’lim trayektoriyasini shakllantirishida va tanlov fanlariga yozilishida, ushbu fanga asos buladigan fanlarni ukiganligi (prerekvizitlar) xisobga olinadi, aks xolda talaba bu fanni tanlash xukukiga ega bulmaydi. Talaba uzi tanlayotgan fan kelgusida kaysi fanlar (postrekvizitlar) uchun asos bulishini bilishi xam juda muxim.
Yozgi semestr kredit ta’lim tizimi sharoitida ukuv rejasining muxim tarkibiy kismlaridan biri xisoblanadi. U talabaning tashabbusi bilan kushimcha bilim olish, akademik karzlarni topshirish, ta’lim dasturidagi farklarni yukotish maksadida pullik asosda tashkil kilinadi.
Yozgi semestrning davomiyligi akademik takvim asosida yunalishlar, mutaxassisliklar va kurslar kesimida belgilanadi.
Yozgi semestrda ukishga kuyidagi xolatlarda ruxsat etiladi:

• 
  “yaxshi” va “a’lo” baxolarga ukiyotgan talabalar (kushimcha bilim olish maksadida);
  
• 
  reyting-nazorat natijalari buyicha imtixonga kuyilmagan talabalar (fanni tulik uzlashtirishi uchun);
  
• 
  oldingi akademik davrlar buyicha akademik karzi mavjud talabalar (akademik karzini topshirishlari uchun);
  
• 
  ukishga tiklanayotgan, ukishini kuchirayotgan va akademik ta’tildan kaytgan talabalar (fanlar buyicha farklarni yukotishlari uchun).
  

Yozgi semestrda ukishga ruxsat berishda RO talabalarning GPA darajasini inobatga olishi shart. Masalan, 3 va undan yukori GPA (B) - 4 tagacha fanni, 2,0-3 GPA darajasi - 3 tagacha fanni ukishga ruxsat beradi.
Yozgi semestr kuyidagi reglament asosida tashkil kilinadi:

• 
  talaba yozgi semestr boshlanishigacha RO ga uzining yozgi semestrda ukishi sabablarini va kizikishlarini kursatib ariza bilan murojaat kiladi;
  
• 
  RO talabalarning arizalarini kurib chikadi;
  
• 
  RO baxorgi sessiya yakunida talabalarni yozgi semestrga kabul kilish xakida karor chikaradi;
  
• 
  RO yozgi semestr uchun dars jadvalini tuzadi va talaba tulov pulini tulaganidan sung uni ukuv ishlari prorektoriga tasdiklatish uchun takdim etadi. Dars jadvali yozgi semestrga jalb kilingan lektor va tyutorlarning bush vaktiga karab tuziladi;
  
• 
  yozgi semestr amaldagi baxolash tizimi va talabalarning mustakil baxolanishi tamoyiliga kura tashkil kilinadi; ukuv rejasidan tashkari, talabalarning kizikishlari asosida tashkil kilingan fanlar buyicha yakuniy baxolashlarni yozgi semestrda dars olib borgan lektor va tyutorlar amalga oshirishlari mumkin;
  
• 
  RO yozgi semestr uchun tulovlarning uz vaktida amalga oshirilishi uchun mas’ul xisoblanadi.
  

Yunalish va mutaxassisliklar ukuv rejalari fanlari buyicha yozgi semestrda uzlashtirilgan imtixon natijalari keyingi ukuv yili uchun GPA darajasini belgilaydi.

3. 
   Kredit-modul tizimida pedagoglar faoliyati.
   

Kredit-modul tizimida akademik faoliyat turlari. Kredit ta’lim tizimini joriy etishning yangi sharoitlarida professor-ukituvchilarning roli xam sezilarli darajada uzgaradi.
Kredit ta’lim tizimida ukituvchi (pedagog) uzining vazifasiga kura ta’lim jarayonining kuyidagi sub’ektlari sifatida faoliyat olib borishi mumkin:

• 
  lektor;
  
• 
  tyutor;
  
• 
  edvayzer;
  
• 
  maxsus komissiya a’zosi.
  

Lektor sifatida yukori akademik professorlar yoki dotsentlar safidan malakali ukituvchilar tayinlanadi. Ular ma’ruza darslarini yukori ilmiy-uslubiy darajada olib borishadi.
Ma’ruzalar akademik potoklarga, ya’ni mutaxassisligi yakin bulgan bir nechta guruxlarga ukiladi. Auditoriyadagi talabalar soni lektorning malakasidan va auditoriyaning texnik imkoniyatlaridan kelib chikib belgilanadi.
Professor va dotsentlar uzlarining ilmiy saviyasi, ilmiy izlanish yunalishlari va pedagogik maxoratidan kelib chikib bir mutaxassislik ichida bir nechta fanlaridan ma’ruza ukishlari mumkin.
Oliy ukuv yurtining Ilmiy kengashi karoriga kura ma’ruza ukish xukuki ilmiy darajasiz, lekin eng tajribali va yukori malakali ukituvchilarga xam beriladi.