2-mavzu: Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari Reja: Kasbiy psixologiya fani tadqiqot metodlarining klassifikasiyasi

 
Genetik usullar. 
Genetik metodlar uzoq vaqt davomida shaxs kasbiy 
rivojlanishining o`zgarishlarini tadqiq etish uchun mo`ljallangan. Kasb 
psixologiyasida longityud metod, psixobiografiya,
individning kasbiy shaklanishini 
monografik tasvirlash usullaridan keng foydalaniladi
4
. Longityud metod–bir xil 
yoshdagi sinaluvchilarning ularning rivojlanishi jarayonini ko`p marotabali tizimli 
ravishda o`rganishdan iborat. Longityud metodi insonlardagi turli xususiyat va 
sifatlarni o`rganish maqsadida yillar davomida o`tkaziladi. Longityud metodi
__________________________________ 
4
Trierweiler, S.J., & Stricker, G. (1998). The scientific practice of professional psychology. New York: Plenum Press 

---

psixologiyada XX asrning 20-yillarida shakllana boshladi va asosan psixik genezisi 
va bolalar, yoshlar psixik prognozini ilmiy jihatdan asoslab berish uchun 
qo`llanilgan. Keyingi yillarda (20-30 yil davomida o`tkazilgan) davomli longityud 
tadqiqotlari jarayonida deyarli qo`llanilmagan. Longityud metod bir vaqtning 
o`zida boshqa metodlarni qo`llanilishini ham nazarda tutadi. Jumladan, kuzatish, 
savol-javoblar, test, psixografiya, praksimmetriya va hokazo. Longityud metodi 
yordamida 
olingan 
natijalar 
shaxsning 
yoshiga, 
ish 
stajiga, 
tadqiqot 
o`tkazilgandagi ijtimoiy iqtisodiy sharoitlariga hamda kasbiy faoliyat turiga 
bog`liq bo`ladi. Longityud metodini kasb psixologiyasida qo`llash orqali shaxs 
kasbiy shakllanishining individual o`zgarishlarini o`rganish imkonini beradi 
shuningdek, kasbiy faoliyatda rivojlanish, obro`-e`tibor qozonishning yo`l-yo`riq 
va 
vositalarini 
aniqlash 
imkonini 
beradi. 
Longityudni 
qo`llashdagi 
qiyinchiliklardan biri sinovda ishtirok etayotganlarni tanlash hamda ularning 
sonining ko`pligi va kamligida bilinadi. Keyingi muammo o`lchovlar o`rtasidagi 
oraliq masofalar hisoblanadi. Bu metod orqali insonlarda tadqiqotlar gohida bir yil 
ayrim vaqtlarda esa undan ham uzoq vaqtlar oralig`ida o`tkazilgan. Shaxsning 
kasbiy shakllanishini o`rganishda tadqiqot intervali sifatida kasbiy rivojlanish 
fazalari va bosqichlarini ajratib olish mumkin. Longityud metodidagi 
muammolardan biri uning davriyligini belgilash bo`lib, bunda u 5-yildan 50 
yilgacha davom etishi mumkin. Klassik longityud sifatida 1928 yildan bugungi 
kungacha davom etib kelayotgan Kaliforniya longityudini misol sifatida keltirish 
mumkin. Longityud metodning kamchiligi uning davriyligidadir. Shaxsiy va 
kasbiy o`zgarishlar tasodifiy yoki drammatik voqealarga bog`liq bo`lishi mumkin.
Yillar davomida tekshiriluvchilar sonining qisqarishi, o`rganilayotgan 
jarayonlarning mazmun mohiyati kengayib boradi. Longityud metodining 
qo`llanilishini chegaralovchi omillardan biri shaxsni o`rganish uchun ko`p vaqtni 
ketishidir. Longityud metodining kamchiliklarini boshqa psixobiografik usullarni 
qo`llash yordamida bartaraf etish mumkin. Biografik usul – shaxs hayot yo`lini 
o`rganish va loyihalashtirish usullari, hayotiy dasturlar, kasbiy rejalar, kasbiy 
shaxsiy shakllanishining ssenariylarini ishlab chiqishga yo`naltirilgan. Biografik 
usullarga tarjimai hol, ma`lumotlarni o`rganish, kasbiy mehnatdan qoniqish va 
boshqalarni kiritish mumkin.