2-mavzu: Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari Reja: Kasbiy psixologiya fani tadqiqot metodlarining klassifikasiyasi

---

2-mavzu: Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari 
Reja: 
1.Kasbiy psixologiya fani tadqiqot metodlarining klassifikasiyasi 
2. Metodlarni qo`llash sohasi, metodlardan foydalanishni shakllantirish 
3.Genetik metodlar, praksimetrik metodlar, eksperimental metodlar 
4.Rangli assotsativ test metodlari haqida tushuncha 
 
Tayanch so`z va tushunchalar:
Tadqiqiy metodlar, longityud, kesimli,
interpretasion metodlar, sub`ektiv metodlar, ob`ektiv metodlar. 
 
Kasb psixologiyasi fanida quyidagi tadqiqot metodlarining tasnifidan 
foydalaniladi. 
Tadqiqiy 
metodlar 
(usullar)-bu 
psixikaning 
xususiyatlari, 
qonuniyatlari va mexanizmlari haqidagi yangi ob`ektiv bilimlar olishga 
yo`naltirilgan maxsus tarzda tashkil topgan faoliyat usullaridir. Sub`ektiv yangi 
bilimlar (dalillar, baholar, ko`rsatkichlar, belgilar, psixologik yordam, maslahat, 
korreksiya uchun muhim) omillarga qaratilgan psixologiya usullarini umumiy, 
pragmatik usulublar deb ataladi. Kasb psixologiyasi metodlari asosan ikkita 
metodologik tamoyillarga asoslanadi: Sub`ektiv tamoyil-o`zini o`zgartirishga 
qaratilgan kasbiy shakllanishga erishishni ta`minlovchi tamoyil. Ob`ektiv tamoyil - 
psixik hodisalarni tashqi tomonlama anglashning turli tadqiqiy vositalari orqali
kasbiy shakllanish belgilarini o`rganishni nazarda tutuvchi tamoyil.Tadqiqiy 
metodlarning 2 ta turi mavjud: 1. Longityud; 2. Kesimli.
Longityud metodi
– ma`lum kishilar guruhi yoki aniq kishilarning bir xil 
belgilariga ko`ra psixik xususiyatlarini davomli va muntazam o`rganishni nazarda 
tutadi.
Kesimli metod - 
ma`lumotlarni tadqiqotda qatnashuvchilarning turli 
guruhlariga nisbatan taqqoslash xosdir. Bu metod orqali sinovdan o`tayotgalarning 
ko`p miqdorini qisqa vaqt ichida qamrab olishi mumkin. Kesimli tadqiqotlarni 
o`tkazishda savol-javob usullari, testlar tajribalar keng qo`llaniladi. 
Longityud metodi-kasbiy shakllanishda individual yo`lni o`rganishga 
yordam beradi. Mazkur metod yordamida shaxsning obro` orttirishi uning 
faoliyatidagi turli 
xildagi tanqidiy 
holatlarini aniqlaydi. 
Psixologiyada 
qo`llaniladigan tadqiqot usullari kelib chiqishiga ko`ra umumpsixologik 
ko`rinishga ega, lekin spesifik xususiyatiga ega emas. Kasb psixologiyasi yosh 
psixologiyasiga yondosh ekanligini hisobga olsak, bu o`z navbatida shakllanib 
bo`lgan metodlarni o`zlashtirishga olib keladi. Barcha tadqiqotlarda keng doirada 
metodlarni qo`llash o`ziga xos tadqiqiy metodlarni yaratilishiga olib keladi. Kasb 
psixologiyasi tadqiqot metodlarining tizimlanishi, ularning qo`llanishi sohasini 
aniqlash shuningdek, sifat, xususiyatini ko`rib chiqish zaruriyatini keltirib 

---

chiqaradi. Psixologiya fanida yagona umuman olganda, tadqiqot metodlarining 
to`liq tasnifi mavjud emas. Ko`pincha, alohida metodlar yoki psixologiyada 
ma`lum muammoni hal etishga tavsiya etiladigan metodlar ro`yxati beriladi. 
Psixologiyaning metodlar tizimini tahlil etgan olimlar quyidagi metodlar guruhini 
taklif etadi:
1.Tadqiqotni tashkillashtirish va rejalashtirish metodlari, ya`ni tashkiliy 
metodlar.
2.Dalillar to`plash, ilmiy ma`lumotlar olishga qaratilgan empirik 
metodlar(usullar). 
3. Ma`lumotlarni qayta ishlash usullari. 
4.Interpretasion metodlar (usullar).
Boshqa bir qator psixolog-olimlar psixologiyasining quyidagi usullarini 
ajratishadi:
1. Sub`ektiv metodlar (o`zini o`zi kuzatish);
2. Ob`ektiv metodlar (kuzatishning har xil turlari; eksperimental, testlar, 
savol-javob, so`rovnomalar).
Afsuski, bu metodlar muallifi psixologiya metodlarining tasniflanishini 
(klassifikasiya) taqdim etmay, faqatgina psixologiya fanidagi mavjud metodlarini 
sanab o`tish bilan chegaralanadilar. Bu esa o`z navbatida aniq ilmiy 
tasniflanishning mavjud emasligi, psixologiyada metodlarning ko`pligi hamda bir 
tizimga solinmaganligi bilan izohlanadi. Yosh va pedagogik psixologiyaning 
metodlarini tahlil etib, tadqiqiy metodlarni tasniflashning asosi sifatida muhim 
jihatlarini ajratib olish kerak. Bu masalalar 4 xil shaklga ega: tasvirlash, o`lchash, 
tushuntirish va psixik hodisani shakllantirishdan iborat. Shunga muvofiq 
metodlarning 4 ta guruhi taklif etiladi: