2-mavzu: Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari Reja: Kasbiy psixologiya fani tadqiqot metodlarining klassifikasiyasi

Hujjatlarni o`rganish metodi
– mehnat jarayoni ishchilar tarkibi, ularning 
kasbiy tayyorgarligi va malakasi to`g`risidagi ob`ektiv ma`lumotlarni yig`ish 
metodi hisoblanadi. Bu ma`lumotlar quyidagi hujjatlardan olinadi: 

---

 -Ishchilar harakatlarini tasvirlovchi texnologik kartalar, ishning bajarilish
usullarini sifatiga qo`yiladigan talablar; 
-Insonga psixofiziologik va psixologik ta`sir ko`rsatadigan asbob-uskunalarning 
texnik tavsifnomasi; 
-Yoshi, staji, ma`lumoti, kasbiy tayyorgarligi, kadrlar qo`nimsizligi uning sabablari 
va hokazolar xaqidagi ma`lumotlar; 
-Ishlab chiqarishdagi avariyalar va travmalar shuningdek, ishchilar sog`ligining 
holati to`g`risidagi ma`lumot
5
. 
Mehnat metodi- bu kasbiy faoliyatni to`g`ridan-to`g`ri ish joyida o`rganishga 
qaratilgan tadqiqot metodidir. Kasbiy faoliyatni egallagan va bajaruvchisi sifatida 
psixolog ham tadqiqotchi ham ishchi sifatida faoliyat olib boradi. Har bir ish 
kunidan keyin standartlashgan sxema bo`yicha bayonnoma to`ldiriladi. Ish joyida 
tadqiqot olib borish usullari samaraliroq hisoblanadi. Tadqiqotchi standart kuzatish 
chizmasi asosida ishchining faoliyatini o`rganadi. Bu usullarning afzalligi kasbiy 
realikka maksimal darajada yaqin bo`lishidadir.
Kuzatish metodi. 
Avvalo metodlar haqida ikki og`iz so`z. Metod so`zi - 
yunoncha methodos bo`lib tadqiqot, tekshirish degan ma`noni beradi. Nazarimizda 
yuqoridagilarga yana yo`l, usul so`zlarini ham kiritish mumkin. Metodlar tadqiqot 
ishlarida ham, bilim berishda ham qo`llaniladi. Ushbu bobda bilim berish 
metodlari haqida emas, balki fan uchun, uning rivojlanishi uchun zarur bo`lgan 
ma`lumotlarni to`plashdagi qo`llaniladigan tadqiqot metodalari haqida so`z boradi.
Psixologiya fanining empirik (amaliy metodlari turkumidan muhim o`rin 
egallagan diagnostik xususiyatli metodlaridan biri - kuzatish metodidir. Mazkur 
metod fanimizning eng qadimgi tadqiqot vositasi bo`lib hisoblanib, uzoq o`tmish 
zamonidan to hozirgi davrgacha ilmiy izlanuvchilarning asosiy tekshiruv 
qurollaridan biri bo`lib, keng ko`lamda foydalanib kelinmoqda. Lekin bugungi 
kunda uning ob`ekti, ko`lami yanada kengaydi, murakkab psixologik jarayonlar, 
holatlar, hodisalar, kechinmalar, faoliyat va muomala xususiyatlari o`rganish
imkoniyati tug`ildi, sifat hamda mazmun jihatidan katta o`zgarishlar yuzaga 
keldi. Kuzatishning texnologiyasi takomillashdi, uning yangi shakllari, vositalari,
usullari paydo bo`ldi, xolisonalik (ob`ektivlik) darajasi ortdi, ishonchliligini
ifodalovchi 
mezonlar, 
o`lchovlar 
yaratildi. 
Buning 
natijasida 
kuzatish
psixologiya fanining universal tadqiqot metodlari qatoriga kirib, uning 
barcha sohalarida qo`llanilmoqda, ayniqsa, tatbiqiy imkoniyatining yuksakligi,
statistik hisoblashga beriluvchanligi xususiyati bilan boshqa metodlardan 
ajralib turadi.
_____________ 
5
Trierweiler, S.J., & Stricker, G. (1998). The scientific practice of professional psychology. New York: Plenum Press. 

---

Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda uning yoritilmay qolib ketgan 
jihatlari, tarkiblari,yordamchi jabhalari yuzasidan mulohaza yuritamiz.
Kuzatish metodining texnologiyasi quyidagilardan tashkil topadi:
- 
voqelik
(atrof - muhit, inson shaxsi)ni kuzatish oqimini muayyan
qismlarga, yo`nalishlarga ajratish (nemischa - lotincha «kvantifikasiyalash», 
ya`ni zarur, birincha darajali jihatlarini saralash); - kuzatishning ko`lami 
(hajmi), xususiyati va o`ziga xosligini aniqlash, ya`ni uning nimalarga 
qaratilganini belgilab olish; - kuzatish jarayonida barcha holat, hodisa, alomat va 
tashqi qiyofa, ko`rinishning o`ziga xosligini qayd qilish (ularni yozma nutqda 
ifodalash, ya`ni fransuzcha - lotincha «fiksasiyalash»);