2-mavzu: Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari Reja: Kasbiy psixologiya fani tadqiqot metodlarining klassifikasiyasi

Eksperimental usullar
(tajriba usullari). Eksperiment metodi-psixologik 
reallik mexanizmi va qonuniyatlarini o`rganish bo`yicha asosiy metod hisoblanadi. 
Uning asosiy mohiyati nazorat qilinadigan va boshqariladigan sharoitlarda yangi 
ilmiy bilimlarni olishga qaratilgan. Eksperimentning asosiy nomutaxassislik 
vazifasi-sabab-natija aloqalarini o`rganish va psixologik jaryonlar va hodisalarni 
tushuntirishdan iborat. Eksperiment o`tkazishda farq va rozilik qoidasini 
qo`llaydilar (J.S.Mill) A, B guruh voqealar guruhi ketidan D voqeasi kelsa, ammo 
B, V ketidan A kelmasa, unda A, a, ning sababidir. Ikkala voqealar guruhidan 
birinchisi eksperimental sifatida ko`rib chiqiladi, ikkinchisi-nazorat guruhi deb 
ko`riladi. Ularni yagona farqlovchi voqea mustaqil o`zgaruvchi deyiladi va u 
jarayonning davomida turli o`zgarishlarga duch kelish mumkin. 

---

 Eng tarqalgan eksperiment modeli quyidagi jadvalda ko`rsatilgan bo`lib, 
unda tadqiqotchi tahlil natijalarida sub`ektiv baholardan foydalangan holda, ya`ni 
x
2
x
1
dan katta, y
2
esa y
1
katta degan xulosani ta`kidlab qolmasdan balki, hech 
bo`lmaganda umumiy hollarda qay darajada kattaligini aniqlashi kerak bo`ladi. 
Aks holda, eksperiment va nazorat guruhlaridagi o`zgarishlarni tasdiqlashning o`zi 
bo`lmaydi.
Eksperiment modeli 
Guruh 
Guruhning 
eksperimentgacha 
holati
Guruhning 
eksperimentdan 
so`nggi holati
Bo`lib o`tgan 
o`zgarishlar
Eksperimental 
nazorati
Х
1
У
1
Х
2
У
2
Х
1
- Х
2
У
1 
- У
2
Eksperimental tadqiqotni kasbiy tanlov misolida ko`rib chiqamiz. 
Korxonada mutaxassislar murakkab mexanik agregatlarni qabul qilishda ishlab 
turgan muhandislar ko`p deffektlarni o`tkazib yuborganliklari sabab, ishchilar 
orasidan nazoratchilarni tanlash zaruriyati kelib chiqadi. Eksperimentning 
mazmuni shundan iborat-ki nazoratchi uchun muhim bo`lgan qobiliyatlarni tashxis 
qilib beruvchi (diqqqatni jamlay olish, mustaqillik, sensor farqlash darajasi, keng 
fikrlash) test loyihalashtiriladi. Eksperimentni o`tkazishda o`rganilayotgan jarayon 
o`tadigan sharoitlarni keng miqiyosda o`zgartiriladi, o`zgaruvchan omillar ta`sirini 
ajratish, ularning o`zaro aloqasini aniqlash va shu tariqa psixik hodisalarning 
qonuniyatlari va mexanizmlarni o`rgatish mumkin
8
. 
Eksperiment metodining muhim sifati shundaki-o`rganilayotgan jarayoniga 
to`g`ri baho berish, ma`lumotlarning miqdoriy hisobini olish imkonini beradi, bu 
esa tadqiqot natijalariga ishlov berish muhim statistik xulosa chiqarishga imkon 
beradi. Eksperimental usulning 3 turi mavjud: tabiiy, modellashtiruvchi va 
labaratoriya eksperimentlaridir. Tabiiy eksperiment psixik hodisalarni odatiy tabiiy 
sharoitlarda o`rganishni nazarda tutadi (darsda, mehnat topshirig`ini bajarish 
jarayonida va hokazo).
Nazorat savollari: 
1. Kasb psixologiyasining asosiy metodlarini tavsiflang 
2. Test metodlari afzalliklarini va kamchiliklarini izohlang
3. Texnik qobiliyatlar deganda nimalar tushuniladi? 
4. Eksperimental metodlar turlarini izohlang
5. Psixometrik usullarga nimalar kiradi? 
_____________ 
8 
Professional Psychology: Research and Practice Artificial Intelligence in Psychological Practice: Current and Future 
Applications and Implications. David D. Luxton . Online First Publication, November 11, 2013. doi: 10.1037/a0034559, page :