2-мавзу: хозирги замон табииётшунослиги ва унинг иш услублари

Ҳаёт эволюцияси

Ядросиз хужайралар бактерия ва кўк яшил сувўтлари 3 млрд. йил тарихга эга.
Бундан 2 млрд. йил муқаддам ядроли хужайралар ҳосил бўлган. Бир хужайраи организмларни 25-30 минг тури бор. Буларни ядроси икки қаватли мембрана билан ўралган. Радиолария, фораминифералар тоғ ётқизиқларини ҳосил қилган.
Бундан 1 млрд. йил муқаддам кўп хужайрали организмлар келиб чиққан ва улар ўсимлик ҳамда ҳайвонларга бўлинган. Фотосинтез натижасида ҳавода кислород кўпаяди, атмосферада озон қобиғи ҳосил бўлади.
Ўсимлик, ҳайовн қолдиқларидан тошкўмир, торф, нефтo ва тоғ жинслари ҳосил бўлади.
Тирикликнинг ўзига хос хусусиятлари: Ихчам, компатк тузилиш; энтропия - ички энергия манбаи; ташқи шароит билан ахборот алмашинуви; метаболик жараёнларда қайтар алоқа чигали; энергетик ихчамлик; тирик системалардаги кўплаб кўпайиш; яшаш учун кураш.

5. Хужайранинг аҳамияти ва тузилиши

ХХ аср ўрталарида хужайранинг тузилиши, унда содир бўладиган кимёвий процессларни очилиши биологияда илмий инқилоб бўлди.
Кимёвий моддалар атомлардан тузилгани каби тирик организмлар ҳам хужайрадан тузилган.
Физикадаги ҳамма атомлар тузилиши бир-бирига ўхшаш бўлганидек, хужайраларнинг тузилиши ҳам бир-бирига ўхшаш.
Хужайра ядро ва цитоплазмадан иборат бўлиб, хужайра мембранаси билан ўралган. Хужайрани генетик апарати ядрода жойлашган бўлиб, у хужайрасиз яшашга яроқсиз. Ҳар бир тирик организм хужайраси ўзи учун оқсиллар синтез қилади. Хужайра иммунитет системасига эга (автор: И.И.Мечников).
Хужайра тузилиши, ишлаши бир улкан фабрикани эслатади. Уни бошқариш механизми ўрганилмоқда. Оқсиллар синтезида фермент "дирижёрлар" иштирок этади.
Молекуляр биология тирикликни молекуляр нуқтаи назардан ўрганади.
Тирик организмларни янгиланиши - ўз-ўзини ҳосил қилиши уч босқичдан иборат: хужайрани митоз ва мейоз бўлинишлари; оталаниш; оталанган хужайранинг бўлиниб кўпайиши.
Нуклеин кислоталари ўзига ўхшаганини ҳосил қилиш, информация сақлаш, уни рўёбга чиқариш вазифасини ўтайди. Оқсил синтези генетик код системаси асосида амалга ошади.
ДНК - молекуласи коинот типографиясидаги хужайра ва орагнизмларни босмадан чиқарадиган типография харфига ўхҳшайди. ДНКни маoлум бир қисми - ген бир молекула оқсилни синтезлайди (транскрипция, репликация, трансляция).
Хужайра оқсил синтезида - ген регулятор, ген оператор ва структурали генларни иштирокини микроорганизмларда Француз олимлари - Ф.Жакоб ва Ж.Монолар очишди.