keltiradi. Ilmiy bilish sohasida oldin ma’lum bo‘lmagan faktlarni tahlil qilish mavjud
konsepsiyaning cheklanganligini ko‘rsatishi va yangi mazmunga ega bo‘lgan nazariyani ishlab
chiqishga olib kelishi mumkin. 2) Miqdor o‘zgarishlarining sifat o‘zgarishiga o‘tishi biron – bir
oldindan mavjud bo‘lgan tizimning yo‘qolishi emas, balki uning yangilanish shaklida namoyon
bo‘lishi mumkin. Moddiy olamdagi xilma-xil narsa va hodisalar bir- biridan o‘z sifati bilan
ajralib turadi.
Sifat
— narsalarning ichki va tashqi muayyanligi bo‘lib, uning qator xossa, belgi,
xususiyatlari birligini ifodalaydi. Sifat narsa qanday bo‘lsa, uni shundayligicha ko‘rsatib beradi,
jismning barcha tashqi xossalarini bog‘liqlikda namoyon qiladi.
Demak,
sifat narsaning umumiyligini, yaxlitligini, uning iisbiy barqarorligini, bir-biriga
o‘xshashligi yoki o‘xshamasligini ifodalaydi. U keng manoda narsalarning turli-tuman xossalari
yig‘indisidir. Lekin sifat va xossa aynan bip xil ma’nodagi tushunchalar emas.
Sifatning
o‘zgarishi, muqarrar suratda, xossaning o‘zgarishiga olib keladi. Biroq xossaning o‘zgarishi har
doim sifatning o‘zgarishiga ta’sir qilavermaydi, ayrim xossalar narsalarning sifatiga ta’sir
etmasdan yo‘q bo‘lib ketishi mumkin. Sifat predmetning doimiyligini, nisbiy barqarorligini ifoda
egadi.
Narsalar sifat muayyanligidan gashqari, bir-biridan miqdoriy
tomonlari bilan ham farq
qiladi.
Miqdor
predmetning hajmi, o‘lchovi, og‘irligi, harakat tezligi va shu kabilar bilan
tavsiflanadi. Tabiat hodisalari kabi ijtimoiy hodisalar ham miqdoriy tomonga ega. CHunonchi,
suv o‘z solishtirma og‘irligiga, qaynash va muzlash darajasiga ega. Bir ijtimoiy tuzum
boshqasidan
xususiyati jihatidangina emas, balki ishlab chiqaruvchi kuchlar taraqqiyoti, mehnat
unumdorligi, madaniyati va hokazolar bilan ham farq qiladi. Har qanday hodisa miqdor va sifat
birligiga ega. Tabiatda faqat miqdorga va sifatga ega bo‘lgan, ya’ni sifati bo‘lib miqdori, miqdori
bo‘lib aksincha, sifati bo‘lmagan narsaning o‘zi yo‘q.
Taraqqiyot jarayonida miqsor o‘zgarishlari tub sifat o‘zgarishlariga o‘tishi bilan birga sifat
o‘zgarishlari miqdor o‘zgarishlariga ham o‘tadi. Miqdor o‘zgarishlari bitan sifat o‘zgarishlari
o‘zaro chambarchas bog‘langan bo‘lishiga qaramay, ylar ayrim o‘ziga
xos xusussiyatlarga ham
ega. CHunonchi:
-
birinchidan, miqdor o‘zgarishlari doimo yuz berib turadi Hatto hodisalar sifatining nisbiy
barqarorligi davrida ham miqdoriy o‘zgarishlar asta-sekin yuz beradi. Sifat o‘zgarishlariga o‘tish
faqat malum bir davrda boshlanadi;
-
ikkinchidan, miqdor o‘zgarishlari ma’lum vaqtgacha narsalarga muhim ta’sir
ko‘rsatmaydi. Suv normal atmosfera bosimida 100° gacha suyuklik holatini yo‘qotmaydi, keyin
esa bug‘ga aylanadi, sifatini o‘zgartiradi. Demak, sifat o‘zgarishlari hodisalarni tubdan
o‘zgartirib, uning boshqa hodisaga aylanishini taqozo qiladi;
-
uchinchidan, miqsor o‘zgarishlari asta-sekin amalga oshadi
-
ko‘p hollarda sezilmasdan o‘tadi. Sifat o‘zgarishlari esa ancha keyin,
ayrim holatda
to‘satdan sodir bo‘ladi;
-
to‘rtinchidan, sifat o‘zgarishlari miqdor o‘zgarishlariga qaraganda tub o‘zgarish bo‘lib
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: