2 к –от сиртқи Ш. Э. Эрназаров Ўзбекистон тарихи маъруза матни кириш

Қўзғолоннинг енгилиш сабаблари: 1) «Оқ кийимликлар» уюшқоқлик билан ҳаракат қила олмаганлиги бўлди. 2) халқ ҳаракатининг оммалашиб кетишидан чўчиган маҳаллий мулкдорлар араблар томонига ўтиб кетган. 3) қўзғолоннинг узоқ давом этиши меҳнаткашларни ҳолдан тойдирган. Муқанна бошчилигида «Оқ кийимлилар» қўзғолони 769-783 йй. бўлиб ўтади.
Самарқандда 806 йил Рофе ибн Лайс бошчилигида (806-810) Халифаликка қарши яна қўзғолон кўтарилди. Қўзғолон Самарқанддан бошланиб Шош, Фарғона, Бухоро, Нахшаб, Хоразм вилоятларига тарқалган, тез орада бу вилоятлар халифалик қўлидан кетади. Хуросон ноиби Маъмун деҳқонлардан бўлган Сомонхудотнинг набиралари Нуҳ, Аҳмад ва Яҳёдан ёрдам сўрайди. Улар Рофе ибн Лайсни қўлга олиб, халифага таслим бўлишга мажбур қиладилар.


Таянч сўзлар ва атамалар: Ислом, Араб халифалиги, Қутайба, Хуросон, Мовароуннаҳр, Аббосийлар, Уммавийлар, Абу Муслим, Муқанна, Рофе ибн Лайс, Сомонхудот.
Наршахий (899-959) – тарихчи олим, Бухоронинг Наршах қишлоғида туғилган, “Бухоро тарихи” асарини ёзган. Амир (араб. – амр қилувчи, бошлиқ, ҳоким) – лашкарбоши, ҳоким, бек; дастлабки Халифалар ва Уммавийлар даврида алоҳида қўшин қўмондонлари амир деб аталиб, забт этилган вилоятларга ноиб этиб тайинланган. Фатҳ (араб.) – эгаллаш, забт этиш, босиб олиш маъносини беради. Жизъя - исломни қабул қилмаган аҳолидан олинадиган жон солиғи. Закот - мол-мулкнинг 1/40 қисми ҳажмида олинган солиқ. Хирож - ҳосилнинг 1/3 қисми ҳажмида олинадиган ер солиғи. Ушр - идора ишлари учун даромаднинг 1/10 ҳажми ҳисобида олинадиган солиқ. Фармон - қонун кучига эга бўлган буйруқ. Ислоҳат - мавжуд тартибни ўзгартириш. Маздак ибн Ҳамдодон (470-529) - Эроннинг бош коҳини, у дунё бойликлари одамларга тенг тақсимланиши тарафдори бўлиб, буни зўрлик билан амалга оширишни ёқлаб чиққан.


IV-боб. Мовароуннаҳрда мустақил давлатларнинг
ташкил топиши.
1-§. Мустақил давлатлар шаклланиши.
Сомонийлар, Қорахонийлар, Хоразм давлати