2 к –от сиртқи Ш. Э. Эрназаров Ўзбекистон тарихи маъруза матни кириш

Чоч ва Фарғона забт этилиши. Қутайба 713 йил қўшинининг бир қисми Чоч вилоятига, ўзи асосий куч билан Фарғона водийсига юриш қилди. Чоч воҳаси босиб олиниб бош шаҳри Мадинат аш-Шош, кўп қалъа, қўрғонлар ва қишлоқларга ўт қўйилиб вайрон қилинади. Араблар 715 йил бошида Фарғона водисини узил-кесил эгаллаб, Қошғаргача кириб борди, ҳамма вилоятларга араблардан амирлар тайинланади. Қутайба халифа Сулаймонга қарши исён кўтаргач Фарғонада араб аркарлари томонидан ўлдирилади. Араблар Мовароуннаҳрни 10 йил давомида олиб борилган жанглар оқибатида эгаллаб олдилар.
Иқтисодий оқибатлари. Бухоро, Пойканд, Суғд ҳукмдорлари сулҳ тузишга мажбур бўлган, улардан катта миқдорда бож ва товон ундириб олинди. Араблар қўшинига минглаб маҳаллий йигитларни жалб этдилар. Араблар ҳарбий кучга таяниб аҳолидан турли солиқлар ундириб, аҳолини жамоа ишларига сафар этади. Марв, Пойканд, Бухоро, Самарқанд шаҳарларида шаҳристон ёки ундаги хонадонларнинг қоқ ярми араблар ва ажам (эронлик)ларга бўшатиб берилди. Хирож, ушр, закот, жизъя солиқлари жорий этилади.
Исломлаштириш. Мовароуннаҳрда сиёсий ҳокимиятни мустаҳкамлаш учун араблар аҳоли ўртасида исломни ёйишга аҳамият берди. Мовароуннаҳр аҳолисининг асосий дини ҳисобланган оташпарастлик ва бошқа динларга қарши қаттиқ кураш олиб борадилар. Ибодатхоналар вайрон этилиб, ўрнига жоме масжидлари барпо қилинади. Исломни қабул қилганлар дастлабки йилларда хирож ва жизъя солиқларидан озод қилинган. Исломни қабул қилмаганлардан жон солиғи - жизъя ундирилган. Солиқларни ўз вақтида тўламаган кишиларнинг бўйинларига «қарздор» деб ёзилган тахтача осиб қўйилган.
Бундай чоралар Мовароуннаҳрда исломнинг тарқалишига ёрдам беради. Бироқ кўпчилик номигагина мусулмон бўлиб, узоқ вақт пинҳона ўз динларига содиқ қолади. Халифалик томонидан маҳаллий урф-одат, дин ва маданият поймол этилди. Суғд ёзувидаги китобларни, ҳужжатларни ва санамларни гулханда ёқдилар. Қувадаги будда ибодатхонси ҳайкалларини, Афрасиёб деворидаги суратларни вайрон қилган.


Халифаликка қарши халқ ҳаракатлари