2. ivасрнинг 70-йилларида Хионийлар давлатининг ташкил топиши

7.VI-VII асрларда ижтимоий жараёнлар. Бухородаги Абруй бошчилигидаги қўзғолон.
576 йилда Муқан хоқон вафотидан сўнг хоқонлик тахтига унинг укаси
Арслон Тўба утиради. У мамлакатнинг куч-қудратини мустаҳкамлаш
мақсадида Хитойнинг Ци салтанати билан шартнома тузади. Бундан ташқари
у мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш чораларини ҳам кўради.
Аммо, 581 йилда Арслон Тўба вафотидан сўнг Турк хоқонлари ўртасида
ўзаро ички курашлар авж олиб, натижада мамлакат ичида аҳвол
кескинлашиб, иқтисодий таназзул бошланиб кетди.
Айнан мана шундай кескин вазият шароитида туркий шаҳзода Абруй
бошчилигида 585-586 йилларда халқ ҳаракати бўлиб ўтди. Муҳаммад
Наршахийнинг маълумот беришича, Абруйнинг қароргоҳи Пойканд
атрофида бўлиб, у бой зодагонлар ва савдогарлар устидан қаттиқ назорат
ўрнатганлиги боис бу тоифа аҳолиси Бухоро вилоятидан кўчиб, Туркистон ва
Тароз атрофига бориб ўрнашадилар. Қочиб борганлар Турк ҳоқонидан ѐрдам
сўраганлар. Натижада турк саркардаси Шери Кишвар бошчилигидаги
қўшинлар қўзғолонни бостирадилар ва Абруйни ўлдирадилар
8.Фарғона, Хоразм ва Чочнинг мустақил ҳокимликлари.
Туркий ҳоқонлиги даврида Ўрта Осиѐ халқлари зардуштийлик,
буддавийлик, насронийлик, монийлик, шомонлик каби динларга эътикод
қилган бўлсаларда, диний қарашларда зардуштийлик етакчи ўринда турган.
Зардуштийларнинг улуғ худоси Ахурамазда (Ормўз, Хурмўз) "само ва ернинг
асосчиси" бўлиб, унинг шарафига қурбонликлар келтирганлар. Бу дин
айникса, Хоразм, Суғд ва Чоч вилоятларида кенг тарқалган эди. Бу даврда
Тохаристон, Фарғона, Еттисув ва Шарқий Туркистон шаҳар аҳолиси
ўртасида буддавийлик дини кенг тарқалган эди. Балхдан, Термиздан,
Кобадиѐндан, Қувадан илк ўрта асрларга оид будда ибодатхоналари
қолдиқлари очиб ўрганилган. Шунингдек, суғдийларнинг Еттисувдаги айрим
ерларга бориб ўрнашишлари оқибатида зардуштийлик дини билан Еттисувга
хос шомонийлик динларининг бир-бири билан қўшилиши юз беради.Бу даврда улкан
ҳудудларда яшаган турли халкларнинг тил ва ѐзувлари
бир-бирларига таъсир ўтказган эди. Араб ѐзувига қадар турк-руний, уйғур,
моний, суғд, брахма, кхароштий, хоразмий ва сурѐний ѐзувлари мавжуд эди.
Суғд, Хоразм ва Тохаристон ахолисининг алоҳида-алоҳида ѐзувлари бор эди.
Суғд ва Хоразм ѐзувлари оромий ѐзуви асосида пайдо бўлган бўлса, бу
ѐзувлар асосида тохаристон ѐзуви пайдо бўлади. Суғд ѐзувлари кенг
ҳудудларга тарқилган бўлиб, бу жараѐн суғдийларнинг янги ерларни
ўзлаштириш фаолияти ва савдогарларнинг ипак йўлидаги саъйи-харакатлари
билан боғлиқ эди. Шу боис бўлса керакки, Суғд тилидаги ѐзма ѐдгорликлар
Ўрта Осиѐ, Қозоғистон, Шарқий Туркистон, Покистон ва Муғулистон
ҳудудларидан топиб текширилган. Суғд ѐзуви иш юритишда, савдо ва
маданий алоқаларда катта аҳамиятга эга бўлиб, қадимги уйғур, муғул ва
манжурлар ѐзувлари пайдо бўлишига асос бўлди.
Бу даврда Хоразмда маҳаллий ѐзув кенг тарқалган ва амалда бўлган.
Тупроққалъадан шоҳ архивларининг топилиши бунга мисол бўла олади. Бой
безаклар, сопол, металл идишлар, деворий суратлар, кийимлардаги тасвирлар
бу ерда тасвирий санъатнинг ривожидан далолат беради.
Ҳоқонликдаги шаҳар аҳолиси асосан ҳунармандчилик ва савдо-сотиқ
билан шуғулланганлар. Деҳқончиликдаги тараққиѐт кўлами ва сифати ўзидан
кейинги уч тармоқ - ҳунармандчилик, қурилиш, савдо-сотиқ равнақи учун
катта туртки бўлган эди. Айнан шунинг учун ҳам бу вақтда темирчилик,
заргарлик, кулолчилик, дурадгорлик, қуролсозлик, тўқимачилик,
шишасозлик, чармгарлик каби ҳунармандчилик тармоқлари тобора ривож
топади. Турклар саррожлик, руда казиб олиш ва ундан қурол-яроғ ясашда
айниқса моҳир эдилар. Турклар ясаган қурол-яроғ ва зеб-зийнат буюмлари
ўзининг хилмахиллиги ва пишиқлиги билан ажралиб турган