2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

Sharofaddinov SH. “Prospects for integration of open educational resources in the education 
process” 
This article provides information on the key factors affecting open educational resources, the history 
of their development and the factors influencing their wide popularity throughout the world. It also 
emphasizes the importance of open educational resources to ensure the quality of education, education for 
all, and education for the rest of life. 
Keywords:
The open educational resources (OER), the Creative Commons license, the Sustainable 
Development Goals (SDG 2030), massive open online courses (MOOC), distance learning, lifelong learning 
(LLL), unlimited education, online professional courses. 
ХХ асрнинг охирига келиб ахборот-коммуникация технологияларининг жадал ривожланиши 
барча соҳаларда бўлгани каби таълим тизимига ҳам ўзининг таъсирини кўрсатди. Бу жараённи биз 
бевосита масофавий таълим ва очиқ таълим ресурслари (ОТР)нинг оммалашувида яққол кўришимиз 
мумкин.
ОТР 1990 йилларнингохирида пайдо бўлди ва 2001 йилга келиб, Массачусетс технологик институти 
томонидан Open Course Ware лойиҳаси доирасида 50 дан ортиқ ўқув курсларининг ташкил этилиши 
натижасида кенг оммалашди. ОТРлари умр давомида таълим олиш (Life Long Learning) 
концепциясини амалга оширишда муҳим аҳамият касб этади. Аҳолиниинг барча қатламларига 
уларнинг ёши, жинси, ижтимоий ва иқтисодий шароитидан қатъий назар таълим олиш имкониятини 
кафолатлайди. 
ЮНЕСКОнинг 2012 йилги ОТР бўйича Париж декларациясидаги изоҳига кўра, ОТР – бу 
эркин фойдаланиш ва қайта ишлаш учун рухсат этилган, лицензияга эга ёки эркин фойдаланиш учун 
жойлаштирилган ўргатувчи, таълим берувчи ва илмий ресурлардир.
ОТР тўлиқ ўқув курслари, ўқув материаллари, модуллар, дарсликлар, видеолар, тестлар, 
дастурий таъминот ва бошқа билим олиш учун фойдаланилган манба ва технологияларни ўзичига 
олади. 

---

366 
ОТР нинг оммалашуви электрон контентдан эркин фойдаланиш ва уни ўзгартиришга рухсат 
берувчи Creative Commons лицензиясининг кенг тарқалиши билан боғлиқ. Ушбу лицензия 
муаллифлик ҳуқуқига эга бўлган шахсларга ўз ҳуқуқларнинг бир қисмини жамоатчиликка беришни 
назарда тутади. 
Дунёнинг аксарият давлатларида амалда бўлган муаллифлик ҳуқуқи тўғрисидаги қонунларга 
мувофиқ, шаклидан қатъий назар маҳсулотга бўлган барча ҳуқуқларунинг муаллифларига тегишли 
ҳисобланади. Creative Commons кўпчилик давлатларнинг қонунчилиги билан тан олинган бўлиб, 
муаллифларга ўз ҳуқуқларининг бир қисмини жамоатчиликка бериш имкониятини яратади. 
Ушбу лицензияларнинг кенг қўлланиши натижасида нафақат ўқувчилар балки педагоглар ҳам 
ОТР ларидан кенг фойдалана бошладилар. Педагоглар тизимдаги илғор тажрибаларни ўрганиш, 
уларни ўзларининг тажрибалари ва миллий таълим тизими талабларидан келиб чиқиб 
маҳаллийлаштириш, такомиллаштириш имкониятига эга бўлдилар. Бу эса ўз навбатида таълим 
сифатининг яхшиланишига, таълим бериш технологияларининг такомиллашуви ва оммалашувига 
олиб келди. Шу билан бирга Creative Commons лицензиялари таълим хизматлари нархининг 
арзонлашувига ҳам олиб келди. Йирик университетларнинг ўз кутубхоналари ва таълим 
ресурсларидан эркин фойдаланиш имкониятини бериши фойдаланувчиларга қиммат адабиётларни 
ҳарид қилиш учун сарфланадиган маблағларни тежаш ҳамда мустақил таълим олиш имкониятини 
яратди.
2012 йилга келиб Массачусетс технологик институтининг Open Course Ware сайтидаги 
курслар сони 2150 тани ташкил этган, ундан фойдаланувчилар сони 125 млн. данортган. Сайт 
фойдаланувчилари сўровига кўра уларнинг 40-50 % гача бўлган қисми мустақил таълим олмоқда. 
ОТР соҳасидаги ташаббусларнинг ривожланиши натижасида АҚШ, Канада ва Буюк 
Британиянинг етакчи университетлари томонидан масофавий очиқ оммавий курслар (Massive Open 
Online Course (МООК)нинг пайдо бўлишига олиб келди. МООКлар университетларнинг етакчи 
профессорлари томонидан ишлаб чиқилади. Унинг асосий хусусиятлари оммавийлиги (курс 
қатнашчилари сони 1000 дан ортиқ бўлиши мумкин), бепуллиги, катнашувчиларнинг юқори 
мотивацияси, ўқитиш жараёнида web 2.0 сервисидан фойдаланиш, ўқишни ҳохлаган вақтда бошлаш 
ва 
тугатишим 
кониятининг 
мавжудлигидир. 
Шуни 
алоҳида 
таъкидлаш 
жоизки, 
қатнашувчиларнингёши, таълим даражаси ва бошқа ижтимоий хусусиятлари ҳеч қандай аҳамиятга 
эга эмас. Бир фойдаланувчи бир вақтнинг ўзида бирнеча курс иштирокчиси бўлиши мумкин. Ҳозирда 
энг оммабоп МООКлар сифатида Coursera (Стэндфордуниверситети), edX (Массачусетс технологик 
институти. Гарвард ва Беркли университетлари) ни кўрсатиш мумкин.