2-боб. Минераллар ҳаида умумий тушунча

3.4.Метоморфик тоғ жинслар.

Метоморфик тоғ жинслари, эндоген жараёнларга кирувчи-метоморфизм жараёни натижасида ҳосил бўлади. Метоморфизм-деб ер қобиғининг маълум чуқурлигида юқори температура, кучли босим ва кимёвий актив моддалар кристалланиб бошқа жинслар ҳосил бўлишига айтилади.

Метоморфизм жараёни уч хил бўлади: Кантакт метоморфизм, динамо метоморфизм ва регионал метоморфизм.
Кантакт метоморфизм магманинг ер қаърига сингиши билан боғлиқ бўлган, магма кесиб ўтган жойда, чўкинди жинслар юқори температура, босим,ҳар хил газлар, сув буғлари таъсирида ўзгариб янги жинслар ҳосил қилади. Масалан оҳактош-мармарга, гил тупроқ-сланецга, кварцли қум-кварцитга айланади.
Динамо метоморфизм. Ер қаъридаги тектоник ҳаракатлар натижасида рўй беради, яъни бу ҳаракатлар натижасида катта босим содир бўлади ва бу босим таъсирида тоғ жинслар букланади, бурмаланади ва дарз кетади. Динамо мотоморфизмда жинслар қайта кристалланмайди ва кимёвий реакцияга кришмайди. Милонит, брекчиясимон катаклазит деб аталувчи жинслар ҳосил бўлади.
Регинал метоморфизм катта-катта майдонларда рўй беради ва хилма-хил тоғ жинсларни қамраб олади. Бунда ҳамма метоморфизм омиллари, яъни юқори температура ва босим, ҳамда газсимон, суюқ моддалар иштирок этади. Натижада тоғ жинслари таркиби ва тузилиши ўзгариб бошқа жинслар ҳосил бўлади. Масалан гранит-гнейсга айланади.
Метоморфизм жараёнга учраган, жинсларнинг минерал ва кимёвий таркиби структура ва текстураси бутунлай ўзгариб тўла кристалланган жинсларга айланади. Минерал таркибига кўра улар магматик жинсларга ўхшайди. Кристалли структурага, хилма-хил текстурали (сланецсимон йўл-йўл, толали, яхлит-массив) бўлади.
Метоморфик жинсларнинг асосий турларини гнейслар, сланецлар, кварцитлар ва мармартошлар ташкил этади. Улар нурашга чидамли, мустахкам жинслар ҳисобланади, асосан тоғли ва тоғ олди худудларини ишғол этади.

3.5.Тоғ жинсларнинг ёши ва геологик йилнома.

Ер пўстининг ривожланиши тарихини ўрганиш тоғ жинсларнинг геологик ёшини аниқлашдан бошланади. Шунинг учун тоғ жинсларининг ёшини аниқлаш ҳам илмий ҳам амалий аҳамиятга эагдир. Тоғ жинсларнинг ёшини аниқлаш, уларнинг хосса ва хусусиятларини тўғри баҳолашда жуда ҳам муҳим омиллардан биридир.

Тоғ жинсларининг икки хил ёши аниқланади: абсолют ва нисбий ёши.

Абсолют ёш тоғ жинсларининг пайдо бўлиш вақтини кўрсатиб, унинг маълум геологик даврда пайдо бўлганидан ҳозиргача бўлган даврни кўрсатиб, миллон ва минг йиллар билан ўлчанади. Шунингдек, абсолют ёш тоғ жинслари таркибидаги радиоакитив элиментларнинг емирилиши учун кетган вақтни ҳисоблаб ҳам аниқланади.

Тоғ жинсларининг нисбий ёши ер қатламларининг қайсиниси олдин ёки қайсиниси кейин пайдо бўлганнини қиёсий таққослаш орқали аниқланади. Нисбий ёш, асосан икки усул билан аниқланади: стратиграфик ва палеонтологик.