2-боб. Минераллар ҳаида умумий тушунча

2-БОБ. Минераллар ҳаида умумий тушунча.

2.1. Минералнинг пайдо бўлиши ва уларнинг физик хоссалари.
Ер қобиғи яъний литосфера хилма-хил тоғ жинсларидан, улар ҳам ўз навбатида бир ёки бир неча минераллардан ташкил топган.
Минерал деб-Ер қаърида содир бўладиган мураккаб физик ва кимёвий жараёнлар таъсирида ҳосил бўлган бир ёки бир неча кимёвий элиментдан иборат бир хил таркибли табиий бирикмага айтилади.
Табиатда минераллар 3 хил ҳолатда учрайди:
1. Қаттиқ ҳолатда-кварц, корунд, олмос, кальцит.
2. Суюқ ҳолатда-симоб, сув, нефть.
3. Газ ҳолатда-карбонат ангидрит, сульфат ангидрит, пропан, бутан.
Ҳозирги даврда 7000 дан ортиқ минерал маълум. Лекин бу минераллар ҳаммаси ҳам табиатда бир хил тарқалмаган, шунинг учун минераллар Ер пўстида тарқалишига қараб икки гуруҳга бўлинади:
1. Кам учрайдиган минераллар
2.Тоғ жинсларини ҳосил қилувчи асосий минераллар, бундай минераллар 100 га яқин бўлиб, улар ҳамма тоғ жинсларининг таркибида учрайди.
Минераллар тузилиш бўйича иккига бўлинади: кристалл ва аморф. Кристал минераллар уларни ташкил этувчи атомлар маълум тартибда ва масофада жойлашиб, фазовий панжарани ҳосил қилади. Шунинг учун уларнинг ташқи кўриниши тўғри кўп бурчакли геометрик шаклларга эга бўлади. Масалан: кварц, олмос, пирит ва бошқалар.
Аморф минерал кристал панжарага эга бўлмайди, уни ташкил этувчи атомлар тартибсиз жойлашган бўлади ва улар изотроп хусусиятга эгадир. Масалан: коолонит, кремень ва бошқалар. Минераллар бир-биридан физик хоссалари билан кескин фарқ қилади. Уларнинг физик хоссаларига: ранги, чизиғининг ранги, ялтироқлиги, тиниқлиги-шаффофлиги, синиши, қаттиқлиги, зичлиги, товланиши, таъми, нур синдириши ва бошқалар киради.
Минералларнинг ранги уларнинг кимёвий таркибига, тузилишига боғлиқдир ва хилма-хил рангли бўлади, рангли, рангсиз ва қора минераллар бўлади. Ялтироқлиги металсимон, шишасимон бўлиши мумкин.
Минералнинг асосий физик хоссаларидан бири уларнинг қаттиқлигидир. Минералнинг қаттиқлиги деб унинг ташқи механик таъсирга қаршилик кўрсатиш қобилиятига айтилади. Масалан ўткир нарса билан тирнаш ва бошқа таъсирлар. Минералнинг ҳақиқий қаттиқлиги махсус асбобларда аниқланади, нисбий қаттиқлиги одатда қаттиқлиги олдиндан маълум бўлган минерал билан таққослаш орқали аниқланади. Агар бир минералнинг ўткир қирраси билан иккинчисининг текис юзасига суркаганда, қирилиб, унинг юзасида чизиқ пайдо бўлса, у юмшоқ, қирган минерал эса қаттиқ деб ҳисобланади. Минералнинг қаттиқлигини аниқлаш 10 минерал танланган, уларнинг энг юмшоғи 1, энг қаттиғи 10 деб олинади. Қаттиқлик шкаласини Ф. Моос биринчи бўлиб тузганлиги учун шкала унинг номи билан аталади. (2.1.-жадвал.)