2 – mavzu: Oʻlvhash tushunchasi. OʻLchash obyektlari reja

1-Aksioma. 

Aprior 

ma’lumotsiz  о‘lchashni  bajarib 

bо‘lmaydi. 

 

---

va shu kabilar) dan sо‘ng mujassamlashadi. Hosil qilingan axborot keyingi amallar 

mobaynida  ortib  boradi  va  ma’lum  bir  davrdagi  aposterior  ma’lumot  aprior 

ma’lumotga aylanadi. 

Shunday  qilib,  о‘lchashlar  nazariyasi  nuqtai  nazaridan  qaraydigan  bо‘lsak, 

muayyan  о‘lchashni  amalga  oshirishdan  oldin  shu  о‘lchashga  tegishli  bо‘lgan 

ma’lum doiradagi ma’lumotlar aynan aprior ma’lumotni bildiradi. Agar bizda mana 

shu ma’lumotlar bо‘lmasa, u holda umuman о‘lchash tо‘gʻrisidagi tushunchaning 

о‘zi shakllana olmaydi ham.  

Oddiy  misol  sifatida  elektr  o‘lchashlarni  olaylik.  Hozirgi  paytda  har  bir 

kishiga ma’lumki, xonadonlarda, muassasalarda, turli tashkilotlarda va boshqalarda 

foydalaniladigan o‘zgaruvchan elektr toki zanjirlarida elektr kuchlanishi 220 V ga 

teng. Bu o‘tkazilgan o‘lchashlar va tajribalardan aniqlangan. Hozirgi paytda agar biz 

o‘zgaruvchan  elektr  zanjirida  elektr  kuchlanish  miqdori  qandayligini  tekshirib 

ko‘rmoqchi  bo‘lsak,  yuqoridagi  ma’lumot  biz  uchun  aprior  ma’lumot  vazifasini 

o‘taydi.  Biz  bu  ma’lumotga  asoslangan  holda  kerakli  o‘lchash  asbobini,  ya’ni 

o‘lchash diapazoni 220 V ni o‘z ichiga olgan voltmetrni to‘gʻri tanlab olamiz.   

Shunday  qilib,  tajriba  о‘tkazishdan  (о‘lchashdan)  oldin  bizda  aynan  shu 

о‘lchashga  tegishli  bо‘lgan  muayyan  ma’lumotlar  va  kо‘nikmalar  bо‘lishi  lozim 

bо‘ladi. 

 

 

О‘lchash  degani,  sodda  qilib  aytganda  olingan  ob’yektda  tekshirilayotgan 

kattalikning  miqdori  uning  birlik  sifatida  qabul  qilingan  miqdoriga  nisbatan 

qanchalik kо‘p yoki kam  ekanligini aniqlashdir. Masalan, sinf xonasining uzunligini 

o‘lchab,  uning  uzunligi  10  m  ga  tengligini  aniqladik.  Demak,  bu  sinfxonasining 

uzunligi uzunlik birligi etaloni uzunligi (1 m) ga nisbatan 10 marta katta ekan. 

 

 

Har qanday buyum yoki detal o‘lchamlarini o‘lchash asboblari yordamida bir 

necha marta takror o‘lchaganimizda o‘lchash natijalari turlicha bo‘lishini kuzatamiz. 

Bunda o‘lchash obyekti, o‘lchash asbobi va o‘lchash sharoiti o‘zgarmasada, natijalar 

turlicha bo‘lmoqda. Buning sababi tasodifiylik degan tushuncha bilan bogʻliq.  

Metrologiyaning  asosiy  postulatlari.  Har  qanday  o‘lchanadigan  kattalik 

o‘zining chinakam qiymatiga ega. Chinakam qiymat kattalikni miqdor jihatdan har 

tomonlama, bekami-kо‘st va butkul tavsiflaydigan qiymat hisoblanadi. Ammo, uni 

aniq о‘lchash imkoniyati mavjud emas.  

Modomiki, chinakam qiymatni о‘lchash imkoni yо‘q ekan, о‘lchash amalida 

qiymati  unga  yaqin  bо‘lgan  va  uni  о‘rniga  ishlatilishi  mumkin  bо‘lgan  boshqa